89. yılında Türk Şeker Sanayi

Tevfik GÜNGÖR
Tevfik GÜNGÖR OLAYLARIN İÇİNDEN gungoruras@superonline.com

26 Kasım 1926 tarihinde; Alpullu Şeker Fabrikası ilk Türk şekerini üretmişti.

26 Kasım 2015 ilk Türk şeker fabrikasının üretime başlamasının 89'uncu yıl dönümüdür. 

Okuyucularımdan Yüksek Mühendis Erkin Çetinkaya, şeker sanayiindeki gelişmeleri özetleyen bir not gönderdi.
Şeker ekonomiyi, çiftçiyi, tüketiciyi ilgilendiren bir konu.

Çetinkaya diyor ki; şeker sanayi Cumhuriyet sanayi devriminin başlangıcıdır.

-Türkiye İş Bankası’nın iştirakiyle, Şakir Kesebir ve Hayri İpar öncülüğünde İstanbullu tacirler tarafından 14 Haziran 1925 tarihinde “İstanbul ve Trakya Şeker Fabrikaları AŞ” adıyla kurulan şirket, Cumhuriyet’in verdiği sanayileşme arzu ve heyecanıyla 22 Aralık 1925 tarihinde Alpullu Şeker Fabrikası'nın temelini atmıştı.

-Uşak da şeker fabrikası yatırımı 19 Nisan 1923’te kurulan “Uşak Terakki Ziraat AŞ” tarafından gerçekleştirildi. Sermayesi halktan yumurta toplanarak temin edildi. 6 Kasım 1925 tarihinde temeli atılan Uşak Şeker Fabrikası ilk şekerini 17 Aralık 1926’da çıkardı.

-1933 ve 1934 yıllarında Kemal Atatürk’ün direktifleriyle Eskişehir ve Turhal Şeker Fabrikaları kuruldu.
Kimya Yüksek Mühendisi Kazım Taşkent, Kimya Yüksek Mühendisi Muammer Tuksavul Yüksek Mühendisi Ahmet Yolaç şeker fabrikalarının kuruluşunda emeği geçenlerin başında gelir. 

-Bu sanayi öncüsü mühendislerin gayretleriyle Turhal ve Eskişehir Şeker Fabrikaları'nın yanlarında birer makina imalat atölyeleri de kuruldu.

Bu atölyelerin kurulması şikâyet konusu olmuş, şeker fabrikalarının sadece şeker üretmesi gerekirken makine imalat işiyle de uğraşması kaynak israfı olarak görülmüştü. Ne var ki II. Dünya Savaşı döneminde yedek parça temini imkansız hale geldiğinde, bu atölyeler sayesinde fabrikalar çalışabildi.

-1953-1957 yılları arasında 11 şeker fabrikası daha yapılarak sayı 15‘e ulaştı. 
Anahtar teslimi olarak Alman ve Fransız firmalarına yaptırılan bu fabrikaların, montaj ve devreye alınmasında teknolojik bilgileri gelişen Türk mühendislerimiz, yeni şeker fabrikalarının tamamen yerli olanaklarla kurulabileceklerine inandılar. 

-Bu bilgi birikimi ile önce Irak Musul’da Alman Krupp firmasıyla ortak bir şeker fabrikası kurulması girişimi başlatıldı. Öncü mühendis ve işçiler Musul’ a gönderildi. 1957 yılında Irak’ta ihtilal olması üzerine bu girişim sonuçsuz kaldı.

-1962 yılında Ankara, 1963 yılında Kastamonu Şeker Fabrikaları tamamen ulusal teknolojiyle projelendirildi, büyük ölçüde yerli makine ve donanımla inşa edildi.

-Türkşeker sadece şeker üreten bir kuruluş değildi. Kuruluşundan itibaren bilimsel ve teknolojik gelişmelere önem verildi.

-Eskişehir Şeker Fabrikası, bünyesinde kurulan zirai ve teknoloji araştırma laboratuarları daha da geliştirilerek Ankara’da bir Şeker Enstitüsü kuruldu.

-Enstitü 1965 yılında çalışmalarına başladı. Araştırma ve geliştirme çalışmalarıyla ülke tarımına ve sanayine bilimsel ve teknolojik destek sağladı.

-Türkiye şartlarına uygun pancar tohumları yetiştirildi, anaç ve elit tohumlar geliştirildi. Böylece tohumda dışa bağımlılık sona erdi.

-Tohum ve hayvancılık konusunda şeker fabrikalarının çevrelerinde örnek çiftlikler oluşturuldu. Özellikle Lüleburgaz Sarımsaklı çiftliğinde elde edilen sonuçlar, Amerikan çiftlikleriyle boy ölçülecek düzeydeydi.

-1967 yılında Ankara Makine Fabrikası'nın kurulmasıyla şeker sanayinin makine imalat kapasitesi artırıldı.

-1974 yılında temeli atılan Afyon Şeker Fabrikası'yla yeni bir atılım başladı. İki yılda üç şeker fabrikası yapılarak fabrika sayısı 30 a çıkarıldı.

Bu fabrikalar tamamen Türk mühendislerinin projeleriyle yerli emekle yapıldı. Sadece türbo alternatör grupları ithal edildi.

Avrupa’da sanayi devriminde hızlandırıcı etki yapan şeker, Türkiye’de de sanayinin başlangıcının kurucu gücü oldu.

Türkiye’de sanayileşmenin temelinde şeker fabrikaları vardır.

Yazara Ait Diğer Yazılar Tüm Yazılar
40 yılda ne değişti? 03 Ağustos 2018
Vizyon sahibi olmak 30 Temmuz 2018