Euro değer kazandı, kur farkı etkisi ağustosta tersine döndü
Özel sektör, ekonomik büyümedeki yavaşlama, Türk parasının hızla değer yitirmesi, siyasi ortam ve gerginlik gibi etkenlerle pek önünü göremez bir hale gelince, en büyük kaygı nedeni olan döviz borcunu frenlemek için bir çaba içine girdi. Yarın ne olacağını kimse kestiremez hale gelmişti. Bu çaba sonucu özellikle kısa vadeli dış borç azalıyordu, borcun olduğundan daha da azalmış görünmesine yardımcı olan bir de parite faktörü vardı. Doların euro karşısında değer kazanması, örneğin 100 euro olan borcun 1.30'luk pariteden 130 dolar görünmesi yerine, 1.10'luk pariteden 110 dolar görünmesi sonucunu doğuruyordu. Bu arada borç da 100 eurodan 95 euroya inmişse, bu borcun dolar karşılığı yaklaşık 105'e inmiş oluyordu.
Paritenin yarattığı olumlu etki ilk yedi ayda belirgin bir şekilde hissedildi. Doların euro karşısında değer kazanması, özel sektörün yurtdışından sağladığı kısa vadeli borçların ilk yedi ayda 2.2 milyar dolar düşük görünmesini sağladı. Ama parite rüzgarı ağustosta tersine döndü. Temmuz ayı ortalaması 1.11 olan euro/dolar paritesi, ağustosta 1.10'a geriledi.
Dış borçta dolar dışında en büyük ağırlığa sahip dövizin euro olduğunu, hesaplamada o yüzden euro/dolar paritesini ön planda tuttuğumuzu belirtelim. Dış borçta üçüncü sırada TL cinsi olan borçlar geliyor. Ağustosta euro cinsi borç, toplamı 291 milyon dolar artırıcı yönde etki yaparken, TL'nin değer kaybetmeye devam etmesi yüzünden TL cinsi dış borç, toplamın 151 milyon dolar düşük görünmesini sağladı.
Yani sonuçta parite etkisi özel sektör borcunun ilk yedi ayda 2.2 milyar dolara yakın düşük görünmesini sağlamış oldu. Ağustosta ise bu kez ters yönde bir etki ortaya çıktı ve 140 milyon dolarlık artırıcı bir etki yaşandı.
İlk sekiz ayda özel sektörün yurtdışından sağladığı dış borç 13.6 milyar dolar azaldı ve bu azalmanın 2 milyar doları kur farkından kaynaklandı.
Özel sektörün yurtiçinde oluşan kısa vadeli yükümlülüklerinde döviz kompozisyonu dağılımını tam olarak bilemediğimiz için kur farkı hesaplama şansına sahip olmadığımızı da belirtelim.
Uzun vadeliye etki
Özel sektörün yurtdışından sağladığı uzun vadeli kredi borcu ilk sekiz ayda 13.8 milyar dolar arttı. Uzun vadeli borçta yalnızca ağustos ayında meydana gelen artış 3.4 milyar doları buldu.
Özel sektörün uzun vadeli borcunda sekiz ayda ortaya çıkan artış 13.8 milyar dolara ulaşırken, kur farkı artışı frenleyici yönde önemli bir etki yaptı. Kur farkı, uzun vadeli borcu ilk altı ayda 6 milyar dolar, temmuzda 1 milyar dolar azaltıcı etkide bulundu. Ama kısa vadede olduğu gibi uzun vadede de ağustosla birlikte durum değişti. Bu kez ağustos ayında kur farkı borcun 1.3 milyar dolara yakın yüksek görünmesi sonucunu doğurdu.
Böylece, ilk sekiz ayda kur farkından gelen etki negatif 5.8 milyar dolar oldu. Bir başka ifadeyle kur farkı borç stokunu 5.8 milyar dolar küçük göstermemiş olsaydı, özel sektörün borcu ilk sekiz ayda 13.8 milyar dolar değil, 19.6 milyar dolar artacaktı.
171 milyar ödenecek
Bu arada, ağustos ayı itibariyle gelecek bir yıllık dönemde ödenmesi gereken borç 170.6 milyar dolar düzeyinde bulunuyor. Bu borcun 148.8 milyar dolarını özel sektör ödeyecek. Ödemenin 21 milyarını kamu, 737 milyonunu da Merkez Bankası gerçekleştirecek.
