Avrupa’nın sağlık testi

Taner BERKSOY
Taner BERKSOY EKONOMİ DÜNYASI tberksoy@pirireis.edu.tr

Avrupa’da banka sisteminin sağlık testi tamamlandı. Sonuçları hafta sonunda açıklandı. Uygulama stres testi olarak anılıyor. Avrupa bankalarının sağlık durumları testlerden geçirildi. Euro bölgesi bankalarının bilançolarının olası bir gerilim için ne kadar dayanıklı olduğu irdelendi. Bu tür egzersizler Avrupa’da ilk kez yapılmıyor. Küresel kriz sonrası dönemde daha önce de benzer çalışmalar yapılmıştı. Bankalardan ziyade bu testlerin kendisi yeterli bulunmadı. Avrupa banka sistemi bu testler öncesinde zayıf ve riskli olarak algılanıyordu. Yapılan uygulamalar sonrasında da bu algı değişmedi. Sonuçları hafta sonunda açıklanan son stres testi bu nedenle hem daha kapsamlı tutuldu hem de metodoloji bağlamında daha sağlam temeller üzerine inşa edildi. 

Avrupa Birliği’nin küresel krizden çok yoğun biçimde etkilendiği biliniyor. Birliğin bu olumsuzluğu hala tam olarak aşamadığı da malum. Bölgenin krizden bu boyutta etkilenmesinin nedenleri arasında birliğin banka sistemindeki zafiyetlerin önde geldiği konusunda genel bir fikir birliği var. Genel olarak söz konusu zafiyetin iki boyutlu olduğu düşünülüyor. Bunlardan birisi birlik bankalarının sermaye yapısında gözlenen zafiyet. Euro bölgesi bankalarının sermaye büyüklüğü üstlendikleri mali riskleri karşılamakta yetersiz kalıyor. Aslında bunu ölçmek için neredeyse standartlaşmış ve belli aralarla daha da geliştirilen bir ölçme kriteri var. Sermaye yeterliliği olarak biliniyor bu kriter. Avrupa banka sisteminde sermaye yeterliliği istenen asgari düzeyin dahi altında olan bankalar var. Bu tabii hem yetersiz bankaları hem de bütün sistemi riskli bir konuma itiyor. Avrupa banka sisteminin zafiyetlerinden birisi bu. 

İkinci zafiyet Avrupa bankalarının varlık kalitesindeki sorunlardan kaynaklanıyor. Küresel kriz öncesi dönemde bankaların varlıkları arasına türev ürünler dediğimiz içeriği açıkça bilinmeyen, riski tam olarak ölçülemeyen bazı varlık kalemlerinin katıldığı biliniyor. Finansın ön plana çıktığı süreçte yüksek risk taşıyan bu varlıklar yaygın olarak kullanıldı. Hatırlarsanız krizin ilk evrelerinde bunlar ‘zehirli (toksik) varlıklar’ olarak adlandırıldı. Yüksek belirsizlik ve risk taşıyan bu toksik varlıklardan hangi bankada ne kadar olduğu meselesi kriz sürecinin en büyük bilinmezi haline geldi. Bu bilinmezlik banka sisteminin en büyük risk unsuru olarak algılanmaya başlandı. Kimse bu bilinmezlik riskini almak istemediği için bankaların birbirleriyle yaptıkları işlem hacmi geriledi. Sonuçta varlık kalitesi sorunu n banka sistemini neredeyse kilitledi. Avrupa banka sisteminin ikinci zafiyet noktası da bu. 

İşin ilginç yanı, bankaların toplam varlıkları içinde yer alan bu toksik unsurlar, tanım gereği, bankaların sermaye yeterliliği hesabına da katılıyor ve yeterlilik oranını yükselten bir rol oynuyor. Hangi bankanın yeterlik hesabında değersizleşmiş bu toksik varlıkların ne boyutta yer aldığının bilinmemesi yapılan sermaye yeterlilik hesaplarını da kuşkulu hale getiriyor. Bu koşullarda bankaların varlık yapılarının irdelenmesi ve risklerin giderilmesi için gerekli önlemlerin geliştirilmesi kilitlenmiş olan sistemi işler hale getirmek için öncelikli hedef haline geldi. 

Kredi yeterliliği ve varlık kalitesi sorunları bölgedeki bankaların tümünü kavrayan bir zafiyet değil kuşkusuz. Banka sisteminde bu tür zafiyet taşıyan bankalar olduğu gibi sermaye yeterliliği ve varlık kalitesi güçlü olan bankalar da var. Ama hangi bankanın bu tür zafiyetler taşıdığı güvenilir biçimde belirlenemediği için bütün banka sistemi kuşkulu hale geliyor. Bu kuşkular giderilip, banka sisteminin güvenilirliği yeterince sağlanmadığı sürece Avrupa’nın krizi bütünüyle aşmasının mümkün olmayacağı düşünülüyor. Stres testi bu amaçla yapılıyor. Banka sisteminin mümkün olduğu kadar büyük bir parçasının kavranıp testten geçirilmesi bunun için isteniyor. Test sonuçlarının açık olması, net olması, aktörleri tatmin etmesi ve sisteme dönük güveni sağlaması bunun için isteniyor. 

Hafta sonunda sonuçları açıklanan yeni stres testinin bu gerekleri önemli ölçüde yerine getirdiği söylenebilir. Çalışmanın kapsamı oldukça geniş. Euro bölgesi bankalarının toplam varlıklarının yüzde 81.6’sı kadar bir büyüklüğe sahip 130 banka kapsanmış. Toplam 22 trilyon euro değerinde bilanço irdelenmiş. Bir çok bulgu elde edilmiş. Ben ikisini önemli buldum. Euro bölgesi bankalarında 48 milyar euro değerinde aşırı değerlendirme tespit edilmiş. Bankalardan bunun düzeltilmesi istenmiş. Böylece varlık kalitesi sorununa bir çözüm üretilmiş. Bu bir. 25 milyar euro değerinde sermaye yetersizliği belirlenmiş ve bankalardan bunun telafisi talep edilmiş. Sermaye yetersizliği sorununa da böyle bir çözüm getirilmiş. Bu da iki. 

Avrupa’nın sağlık testi banka sistemini daha şeffaf ve daha düşük riskli bir konuma taşımayı amaçlıyor. Umarım etkili ve başarılı olur.

Yazara Ait Diğer Yazılar Tüm Yazılar
Ekonomi kıskaçta 20 Aralık 2018
Normalleşme mi? 06 Aralık 2018
Kur’u temizleme 25 Ekim 2018
Yeni bir durgunluk mu? 18 Ekim 2018
Zaman mı kazanıyoruz 11 Ekim 2018
Tedbir gerekirdi 04 Ekim 2018
2019 yılı kritik 13 Eylül 2018
Adını koymadan 06 Eylül 2018