Bu zamanı en iyi nasıl değerlendirebiliriz?
Krizlerin bir özelliği de ekonomi teorilerine birer laboratuvar koşulu sunabilmeleridir. Bu kez de öyle oluyor. Kritik eşiklerini aşmakta zorlanan değişimler, küresel boyutta işlerin çok da iyi gitmediğinin altını çiziyor. Güncele global ölçekten düşen iki sıcak gelişme, pariteleri ve endeksleri etkisinde bırakıyor. İlki Rusya’nın faizleri çok hızlı artırmış olması. (Rusya’nın yüzde 10.5 düzeyindeki politika faizi bir gecede yüzde 17’e çekilmişti) İkincisi, FED’den 2015 yılına ilişkin faiz artırım uygulamasına geçilecek olması. 2015, kısa vadeli bakış için oldukça uzun süredir. Bu nedenle beklentiler, çok daha elle tutulabilir hedeflere kayıyorlar. Yılı tamamlayacak olan gündem, “hatırı sayılır zaman dilimi/considerable time” ifadesinin tutanaklardan çıkarılmasıdır. Bölgesel jeopolitik riskler artıyor. Rusya’da 2015 büyüme öngörüleri, daralmanın yüzde 4.7’e çekilebileceğini ifade ediyor. Bunun Avrupa Bölgesine olumsuz yansımaları kaçınılmaz olacak. Durgunluk, Euro bölgesinin Rusya’yla olan güçlü ekonomik ilişkilerini kökünden sarsacak. Dış ticaretinin yaklaşık yarısını Avrupa Bölgesine gerçekleştiren Türkiye için bu durum, hızla gerileyecek bir dış talep faktörü anlamına geliyor. GSYIH artış hızı, önceki yılın aynı dönemine kıyasla reel yüzde 1,7 büyümeyi işaret ediyor. Mevsim ve takvim etkilerden arıtıldığındaysa, çeyreklik bazda sadece yüzde 0,4 artış kalıyor. Net dış talebin büyümeye yüzde 2,5 katkısı 2015 için biraz daha zorda görünüyor. Büyümede yüzde 3’ü koruyabilmek için yurtiçi talebe olan gereksinimiz artacak.
Büyümedeki zayıflık vergi gelirleri üzerinden bütçeyi de vuruyor. Kasım Bütçesi bütçe giderlerinde yüzde 20, gelirlerinde yüzde 5.4 artışla 3.7 katı bir büyüme asimetrisi yaratmış durumdadır. Bu asimetri, gelirleri enflasyonun altında artırırken giderleri enflasyonun üstüne artırabiliyor. Faiz dışı fazla yıllık yüzde 21.1, aylık yüzde 17.1 artış kaçınılmaz oluyor.
FED kolay faiz artıramayacak. Ayrıca, petrol fiyatları da $60/varil altında bir süre daha devam edecek. Bu şu anlama geliyor: Türkiye için yeterli bir zaman dilimi içinde eksik olduğu alanları tamamlayabilme şansı bulunuyor. Neler yapılabilir?
1. Yapısal reformlara hız verilebilir.
2. Sektörlerin ihtiyaç duydukları yasalar ve işleyişin önündeki engeller ortadan kaldırılabilir.
3. Yüzde 19.1 genç işsizlik, eğitimde sanayi ile üniversiteleri işbirliğine itiyor. Eğitilmiş nüfusun yığıldığı alanlarda, sanayiinin talebi bulunmuyor. Sanayii’nin talebinin yer aldığı alanlarda da vasıflı işgücü bulunmuyor. Atı olanın meydanı yok, meydanı olanın da atı. Sonuç ülke için her iki durumda da cirit oynayamamak oluyor.
