Bundan sonra ne olacak?

Hızlı günler yaşıyoruz. Daha Brexit’in şokunu atlatmadan büyük bir terör şoku yaşadık. Terörün doğrudan ve açık maliyeti insan kaybı. Bu kez de kırk küsur insan hayatını kaybettik. Ölenlere rahmet dileyip, terörü lanetlemenin, bu musibetin bir an önce sonlanmasını dilemenin ötesinde yapacak bir şey yok. 

Terör salt bizim sorunumuz değil. Bizim coğrafyada ipin ucu kaçmış gibi görünüyor ama dünyanın büyükçe bir parçasında neredeyse ahvali adiye haline gelmekte olan bir çatışma türü bu. Bu kadar yaygınlaşmış terörün yer kürede bir değişimin ilk işaret fişekleri olabileceğini düşünüyorum. Ekonomiler büyüyemiyor. Gelirler artmıyor. Zengin olanla olmayan arasındaki mesafe açılıyor. Finansal çalkalanmalar eskisi kadar yadırganmıyor. Neredeyse sürekli bir türbülans sürecinde yaşanıyor gibi. İnsanlar mutsuz ve gelecekten umutsuz. Son sıralarda bu mutsuzluk siyaset alanına da yansıyor gibi. Terör bu yansımanın önde gelen unsurlarından birisi. Geleneksel siyasette de görece daha uçuk renkli yansımalar saptamak mümkün. Gelişmiş ülkelerin siyasetinde popülist eğilimli bir faşizme kapı açılıyor gibi. Tuhaf bir içe kapanma, eskiye dönme, küreselleşmenin sildiği sınırları yeniden oluşturma isteği gelişiyor. 

Brexit bu yönlenmenin ilk arayışlarından birisi sayılabilir. Britanya’nın Avrupa Birliği’nden ayrılmaya karar vermesini, kendisini Birlik içinde kaybolmuş gibi hisseden eski bir dünya imparatorluğunun yeni vatandaşlarının mutlu günlere geri dönme arayışı olarak algılamak mümkün. Bu tür bir geri dönüş artık söz konusu değil kuşkusuz. Büyük olasılıkla mutsuzlukları telafi edecek bir atılım, bir dönüşüm sağlaması da mümkün olmayacak. Tersine, Brexit’in başta Britanya olmak üzere dünya ölçeğinde bazı etkileri olacağını, bu etkilerin de çoğunlukla olumsuz ögeler taşıyacağını söylemek yanlış olmaz. 

Söz konusu etkiler iki farklı zaman boyutu çerçevesinde değerlendirilebilir diye düşünüyorum. Kısa vadede Brexit’in hem Britanya ekonomisi hem de öteki ulusal ekonomiler üzerindeki etkileri finansal fiyatlarda meydana gelecek dalgalanmalarla sınırlı olacaktır. Uzun vadede ise Brexit’in fiyatlar üzerindeki etkisi ağırlığını kaybederken eğilimler, konumlar ve yapılar üzerindeki etkiler ön plana çıkacaktır. 

Brexit’in kısa vadede fiyatlar üzerinde yaratacağı etkilerin hemen referandumun arkasından başladığını ve artık tükenmekte olduğunu düşünüyorum. Referandumdan çıkan “exit” (AB’yi terk etme) kararının beklenmeyen, sürpriz bir karar olduğunu biliyoruz. Bu nedenle ilk algının bir tür korku olduğunu söylemek mümkün. Nitekim ilk günlerde faiz, döviz kurları, tahvil fiyatları vb. gibi finansal fiyatların abartılı ölçüde etkilendiğini gördük. Farkındaysanız, günler içinde bu korku azaldı, fiyat değişmeleri normal sayılabilecek boyutlara indi. Beklendiği gibi İngiliz sterlini önce hızla değer kaybetti, sonraki günlerde biraz toparlandı, şimdi Brexit öncesindeki düzeyinin altında stabilize olmuş gibi görünüyor. Bu süreçte faiz oranları yükseldi, tahvil fiyatları geriledi. Bunlarda da görece yüksek olan ilk hareket ivmesi sonraki günlerde sakinleşti. Uzmanlar kısa vadenin görece düşük hasarla atlatıldığını söylüyorlar. 

Brexit’in görece uzun erimli etkilerinin ise zamanla ortaya çıkacağı düşünülüyor. Bu bağlamda temel ve etkili değişim Britanya’da olacak, öteki ülkeler daha çok bu sürecin bulaşması yoluyla etkilenecektir. Bu çerçevede Brexit’in hemen devreye girecek ama sonuçları bir süre sonra görülür hale gelecek temel etkisi büyüme bağlamında ortaya çıkacaktır. Britanya’nın geçtiğimiz dönemde kazandığı büyüme ivmesini kaybedeceğini ve yıl bitmeden resesyona sürükleneceğini öngörmek yanlış olmaz. Buna bağlı olarak gelirlerin azalması, işsizliğin yükselmesi gibi değişimler de gündeme gelecektir. 

Brexit’in Britanya ekonomisinde yaratacağı önemli etkilerden birisi uluslararası pazarların daralacak ya da kaybedilecek olmasıdır. Brexit’in Britanya ekonomisine yönelik önemli bir etkisi de Avrupa Birliği’nin üyelerine sağladığı en büyük imkan olan “tek pazar” (single market) oluşumunun dışına çıkacak olmasıdır. Tek Pazar uygulaması üye ülkelere Birlik içinde adeta bir ulusal pazar serbestliğinde ticaret yapma imkanı vermektedir. AB üyesi ülkelerin bu imkandan yararlanarak yapısal dönüşüm sağladıkları, verimlilik ve üretim boyutlarını geliştirdikleri, rekabet güçlerini arttırdıkları ve dış ticarette avantaj sağladıkları u bilinmektedir. Brexit sonrasında Britanya’nın bu imkandan yararlanması sonlanacaktır. Bu çerçevede Britanya ekonomisi yeniden yapılanmak, ticaret anlaşmalarını yeniden müzakere etmek gibi yükleri yüklenecek, büyük olasılıkla zaman içinde bazı alanlarda rekabetçiliğini kaybedecek ve ticaret boyutu küçülecektir. Bu gelişmenin büyüme dinamiğine etkisi olumsuz olacak ve öteki ülkelere de bulaşacaktır.

Brexit büyük ve bulaşıcı bir sorundur. Zaman içinde başka etkileri de ortaya çıkacaktır. Bunları da izleyeceğiz kuşkusuz.