Dün İstanbul’du bugün Belçika, ne fark var?

Terörün piyasa tepkiselliğinin, gelişmiş ve gelişmekte olan ülke (GOÜ) ayrımına tabii kalması kaçınılmazdır. Dün İstanbul saldırısını, hiç olmamış gibi fiyatlamıştık. Bugün, Belçika patlamasını borsa İstinye binasına yapılmış bir eylem kadar sert düşüş ve yüksek oynaklıkla karşıladık. Gelişmekte olan ülke borsalarının gelişmişlerden farkı, kendi sınırları içinde kalmalarıdır. Tepkilerinde görece sönük GOÜ piyasaları, şu 3 kritere bakar: 

1. Saldırıların günlük yaşamı etkileme derecesine. 

2. Borsasının yer aldığı şehirde cereyan ediyor olmasına. 

3. Borsada alıcılarla satıcıları bir arada karşılayacak derinlikte bir işlem hacminin bulunup bulunmamasına. 

İstanbul Taksim’deki saldırının ardından ilk pazartesideki oynaklık sadece yüzde 1.31 ile sınırlı kalmıştı. Gün, yüzde 0.55 artıda kapanmıştı. Piyasa oynaklığı, terörün gerçekleştiği tarihin öncesinde ve sonrasında ne kadar sert değişimler ortaya koyuyorsa, teröre o kadar yüksek tepki verdiğine göre, grafiği biraz daha yakından inceleyelim: Türkiye’nin son 20 yılına giren terör olaylarının piyasada alınıp satılma, değerlendirilme ve hassasiyet oluşturma derecesi, düz çizgili grafikte yatay kalmıştır. Ortalama yüzde 2.2 volatilite düzeyi, bu yatay eğilimin gün içi oynaklık boyutundaki düşüklükle de desteklemektedir. Aynı grafikte, son 20 yılın gelişmiş ülkelerindeki terör olaylarının öncesi ve sonrası kesik çizgili grafikte olağanüstü farklılık ortaya koymuştur. 

Bu farklılık iyi mi kötü mü? 

Teröre olan tepkisellik boyutunda gelişmiş ülkelerle neden ayrışıyoruz? 

• Küreselleşme, sermayenin yoğun olduğu gelişmiş ülkelerde yoğunlaşmayı tercih ediyor. 

• Terör sonrasında artmış olan gerilim ortamı farklı beklentiler oluşturuyor. Uluslararası serbest sermaye, riski gördüğü anda bu ülkelerde yatırım tercihi açısından, alıcılar ve satıcılar şeklinde iki bölünüyor. Böylece, satıcı karşılığında bir alıcı buluyor. İşlem hacmini körüklüyor. Alıcıda yeni bir beklenti oluşuyor. Terör sonrasındaki günlerde de, oynaklık adım adım sönüyor. 

• Gelişmekte olan ülkelerdeki piyasalarda derinlik, alıcıyla satıcıyı karşılamakta yetersiz kalıyor. BIST-100 ve diğer GOÜ piyasaları, terör sonrası ekonominin barometresi olma işlevi sınavından geçemiyor. 
GOÜ borsaları terör saldırılarında tepkisiz kaladursun; terör, bu ülkelerdeki reel ekonomileri hızla olumsuz etkilemeyi sürdürüyor. Büyük projelere uluslararası ilgi azalıyor. Terörün geçici kimliği sürekli nitelik kazandıkça reel ekonomide etki derinleşiyor ve uzun vadeli nitelik kazanıyor. Terör; büyüme, doğrudan yatırımlar, iç talep ve kamu harcamalarını sallıyor. Sonuçta, bilardo masasında tek topu ateşleyen ıstakanın harekete geçirdiği üç top gibi bir etki ortaya çıkıyor. Türkiye ekonomisine tek “T” olarak çarpan terör topu, “3T” olarak turizm, tarım, ticaret sektörlerini olumsuz yönlü hareketlendiriyor. Kayıtdışı, terör, hukuk, siyasi istikrar önemini her zamankinden çok daha artırarak öne çıkarıyor. Anlayacağınız zor günlerden geçiyoruz.