Enflasyonda bekleyişleri aşan tırmanış var
Aylık ve yıllık fiyat artışları halkı ilgilendiren, üreticiyi, yatırımcıyı ilgilendiren ciddi bir gösterge.
Son zamanlarda enflasyonu düşürme işi Merkez Bankası’na ihale edildi. Merkez Bankası Başkanı, enflasyon hedefi açıklıyor. Enflasyon hedefi tutmayınca suçlu Merkez Bankası oluyor.
Halbuki, Merkez Bankası’nın enflasyonu istediği şekilde dizginleme gücü kalmadı. Merkez Bankası’nın gücü kapalı ekonomide para miktarını ve kredileri kısarak enflasyona müdahale etmekti. Günümüzde dışa açık ekonomide, para yerine geçen ödeme araçlarının arttığı ekonomide, Merkez Bankası’nın para arzını, kredileri kısması, fiyatları çok az etkiliyor.
Enflasyonun arkasında, (1) Üretim maliyetlerindeki artı, (2) Üretimin yetersiz olması var.
Ocak ayında yurtiçi üretici fiyatlarında yıllık artış % 5.94, tüketici fiyatlarında % 9.58 olarak gerçekleşti.
Oniki aylık ortalama artış yurtiçi üretici fiyatlarında % 5.50, tüketici fiyatlarında % 7.87 oldu.
Halkı en fazla gıda enflasyonu, gıda fiyatlarındaki 12 aylık ortalama artış ilgilendirir.
Ocak ayından geriye 12 aylık ortalamaya göre Tüketici için gıda enflasyonu % 11.2 oranında. Tüketiciye mal gönderen Yurt İçi Üretici Fiyatlarında 12 aylık ortalama fiyat artışı % 10.7 oranında. Yurtiçi Üretici Fiyatlarının gerisindeki, üreticiye mal satan tarım ürünleri fiyatlarında 12 aylık ortalama fiyat artışı % 11 dolayında.
Görülüyor ki, halkı en fazla ilgilendiren gıda fiyatlarındaki artış. (1) İşlenmiş gıda maddelerinin fiyat artışından kaynaklanıyor ama, (2) İşlenmiş gıda maddeleri fiyatındaki artışın nedeni tarım fiyatlarının artması.
(Tarım ürünleri fiyat endeksi ay ortasında yayınlanıyor. 2016 Ocak endeksi yayınlanmadı. 2015 Aralık ayı endeksine göre, tarım ürünlerinde 12 ay ortalaması fiyat artışı % 11.28, yurtiçi üretici fiyatları endeksinde (işlenmiş gıda ürünleri) fiyat endeksindeki artış % 11.62 oranında.)
Özetle: Tarım ürünleri fiyatlarındaki artış, önce işlenmiş gıda ürünleri fiyatını, daha sonrada tüketicinin gıdaya ödediği fiyatı yükseltiyor.
İyi de tarım ürünleri fiyatı neden artıyor? İki nedeni var: (1) Tarım üretiminde, tohum, gübre, mazot, elektrik gibi temel girdiler ithalata bağımlı. Döviz fiyatı artınca maliyet artıyor. (2) Tarım üretimi yetersiz. Talep artarken, üretim geriliyor. (3) Üretici ile tüketici arasındaki ağ iyi çalışmıyor. Üretici düşük fiyatla sattığı için üretimi kısarken, tüketici yüksek fiyattan yakınıyor.
Ancak, enflasyonun tüm suçunu tarım ürünleri fiyat artışına ve işlenmiş gıda maddesi fiyatlarındaki artışa bağlamak imkansız.
Türkiye İstatistik Kurumu Tüketici Fiyatlarındaki artışta, değişik ürün gruplarının etkisini sergileyen bilgiler yayınlıyor.
-Yıllık (12 aylık) ortalama fiyat artışlarında, 2016 Ocak ayında:
-Genel artış % 7.87 (Yıllık % 9.58)
-Mevsimlik ürünler hariç % 7.70 (Yıllık % 9.06)
-İşlenmemiş tarım ürünleri hariç % 7.11 (Yıllık % 8.82)
-Enerji hariç % 8.85 (Yıllık % 10.33 - Enerjinin ucuz olması fiyatları aşağıya çekiyor)
-Alkollü, tütün ürünleri ve altın hariç % 8.30 (Yıllık % 9.37)
-Gıda ve alkolsüz içkiler, tütün ürünleri ve altın hariç % 8.12 (Yıllık % 9.63)
Ürün gruplarına göre fiyat artışları ayıklandığında görülüyor ki, tek suç gıda maddesi fiyatlarında değil.
Ekonomik yapıda gıda fiyatları dışında da enflasyonu besleyen gelişme var.
Enflasyonla mücadeleyi sadece et fiyatlarını ucuzlatmak için et ithalatına, ekmek fiyatını ucuzlatmak için fırıncılara baskıya indirgersek, sonuç alamayız.
Başta tarım ürünleri olmak üzere üretimdeki yavaşlama, üretimde maliyet artışı enflasyonun aşağıya çekilmesini önlüyor.
Enflasyonu kalıcı sorun olmaktan çıkarmak için, enflasyonun nedenlerini doğru biçimde tespit ederek çözüm getirmeye mecburuz.