Gıda enflasyonu ve teknoloji

Yaş meyve sebze örneğinden yola çıkarak tarım ürünlerinde üretim, planlama, maliyet, fiyat konularını ele alırken teknolojinin de göz ardı edilmeyecek kadar önemli olduğunu biliyoruz. Üretimden, tüketime kadar olan süreçte teknoloji kullanımı ne kadar önemliyse, doğru verilerin elde edilmesi ve bu veriler ışığında politika oluşturulması, sorunlara çözüm aranması da çok önemlidir.

Gıda enflasyonu, yaş meyve ve sebze fiyatları konusundaki yazılar büyük ilgi gördü. Okurlarımızdan değişik öneriler, eleştiriler ve katkılar geliyor. Bunları da yazılarımızda paylaşacağız. O önerilerden birisini okuyacaksınız. Tarımda teknoloji kullanımı alanında çalışan tarla.io’nun kurucusu Kerem Erikçi, “Gıda Enflasyonu Erken Uyarı Sistemi Yaklaşımı” başlığı ile gönderdiği çalışmasında özetle şu bilgileri veriyor: “Bilginin saklandığı yerlerden çıkartılıp işlenmesi ile önemli bir değer yaratılabilir diye düşünüyoruz. Buna literatürde “fiyat iletim rotası” deniyor. Fiyatın oluşması için arzı değiştiren, talebi değiştiren ve aradaki süreç etmenlerini yakalayabilirsek gelecekte ne olacağını bilebiliriz diye bir varsayımımız var. Örneğin Orta Anadolu’da sonbahar ve kışın yağış normallerin çok altında olursa, mazot ücreti artmış, işsizlik azalmış, market metrekare fiyatları düşmüş ise bunları geçmişteki fiyatlar ile kıyaslayarak ekmeğin fiyatının nasıl artış-azalış göstereceğini yakalayabilmek, veri bilimi ile mümkün olacaktır.”

Fiyat oynaklığı

Gıda fiyatlarındaki oynaklığın son yıllarda sıkça gündeme geldiğine dikkat çeken Kerem Erikçi şu değerlendirmeyi yapıyor: “ Artan nüfus, değişen iklimler, politik riskler, küresel krizler, emtia fiyatları, ülke politikaları gibi birçok faktör gıda fiyatları üzerindeki bilinmezliği arttırmaktadır. Örneğin yıllar boyunca süren kuraklıkların dünyadaki ayaklanmaları tetiklediği bilimsel yayınlara konu olmaktadır. Bu açıdan bakıldığında gelecek günlerdeki arz ve talep eğrilerinin oluşumuna katkı sağlayan öncü göstergelerin sürekli takip edilerek, sonuçlarını tahmin etmek fiyat istikrarının sağlanması için gereklidir.”

Neler yapılmalı?

Fiyat oluşumunun arz ve talep dengesinin buluştuğu noktada gerçekleştiğini hatırlatan Erikçi’nin önerdiği yaklaşım için yapılması gerekenler ise şöyle:

1-Gıda fiyatlarını etkileyen arz ve talep değiştiricilerin neler olduğunu bulmak gerekir.

2- Tüketici enflasyonunu hesaplamak için kullanılan örnekleme sepetindeki gıda ürünlerinin (işlenmemiş ve işlenmiş) son kullanıcıya gelmeden geçtiği yollardaki arz ve talep değiştiricilerin neler olduğu saptanmalı.

3-Belli bir sistematik ile bu parametrelerin incelenmesi sağlanarak fiyat iletim modeli (price transmission) her bir rota için kurgulanmalı. Örneğin, buğdayın ekmeğe dönüşerek son kullanıcıya sunulmasında arzı ve talebi etkileyici, değer yaratımı sağlayan parametrelerin son fiyatı nasıl değiştirdiğini bulmak için istatistik yöntemler kullanılmalı.

4- Değişkenlere karşı tüketici fiyatının elastikliği bulunduktan sonra değişkenlerin gerçek zamanlı takibi ile enfl asyon tahminleri için veri akışı Merkez Bankası’na sağlanabilmeli.

5- Gıda sepetinde yer alan tarım ürünlerinin (işlenmemiş: et, üzüm, ayva, çilek vb.) ve tarıma dayalı gıda ürünlerinin (işlenmiş: ekmek, zeytinyağı, baklava vb.) tam listesi çıkarılmalı. Ürün listesindeki her bir ürünün, erişim sağlanması halinde, Tarım Bakanlığı Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) üzerinden Türkiye’deki üretim alanlarının ilgili sezon için tespit edilmesi gerekiyor. Hava durumu verileri ve Çiftçi Kayıt Sistemi’nden alınan toprak bilgileri çalışılarak rekoltenin ve hasat zamanının üretim alanı özelinde ve bitki özelinde tahmin edilmeli.

6-Tüketici fiyat endeksinin hesaplanmasında kullanılan ürün listesinin rotasındaki arz, talep ve değer değiştirici faktörler canlı olarak izlenerek-hesaplanarak ve gerçek zamanlı bir enflasyon tahmin karar sistemi için veri altyapısı oluşturulmalı. Söz konusu ürünler farklı başlıklar altında sınıflanarak inceleme yöntemlerinde özelleşmeye gidilmeli.

7- Bu tip ürünlerin girdilerinde işleme maliyetleri olduğu gibi, hammadde bitkinin maliyetleri de olmaktadır. Bu tip ürünlerin enflasyon modellemesi ekonometrik olarak yapılırken, hammadde tarım ürünlerinin modellemesi, meteoroloji ve fenoloji çalışmaları ile de daha detaylı olarak yapılabilecektir.

8- Gıda enflasyonuna etki eden etmenlerin çıkartılması için gıdanın sınıflandırılması, arz, değer ve talep parametrelerinin perakendeye etkisinin incelenmesi,Çiftçi Kayıt Sistemi’nden ürün başına Türkiye’deki ekim alanlarının belirlenmesi, tarımsal arz tahmini için veri kaynakları ve tarla.io/iklim.co altyapısının entegre edilmesi,arz, değer ve talep etkilerinin fonksiyonu olarak enflasyon tahminin oluşturulması gerekiyor.

9-Yukarıda bahsi geçen sınıflandırma, fiyat iletim rotasının çıkarılması ve takibi ile gıda enflasyonu erken uyarı sisteminin temellerinin atılması adına önemli bir kazanım elde edilebileceğini düşünüyoruz.

Özetle, Kerem Erikçi’nin de belirttiği gibi gıda enflasyonuna çare ararken mutlaka teknolojiden de yararlanmak gerekiyor. Teknolojiye ilgi duyan okurlarımız için, 6 Mart 2017 günü İstanbul’da Boğaziçi Üniversitesi İnovasyon ve Rekabet Odaklı Kalkınma Merkezi’nin “Tarım Teknolojilerinde İngiltere- Türkiye İşbirliğini Desteklemek için Kapasite Geliştirme ve Ağ Oluşturma Projesi” kapsamında önemli bir toplantı ve atölye çalışmaları yapılacağını hatırlatalım. *****

Kooperatifçiliğin büyük kaybı

Adı kooperatifçilikle özdeşleşmiş,- yaşamı boyunca çiftçilerin örgütlenmesi için çaba gösteren Ege Üniversitesi Emekli Öğretim Üyesi Prof.Dr. Ayhan Çıkın hocamız yaşama veda eti. O’nun gösterdiği yolda kooperatifçiliğin gelişmesi ilerlemesi dileği ile sevenlerine, tarım sektörüne başsağlığı dileriz. Işıklarda uyusun.