Orta Vadeli Çerçeve Program nedir?
OLAYLARIN İÇİNDEN / Tevfik Güngör 2003 yılı sonunda "5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu" yürülüğe girdi. Bu kanunun amacı "kalkınma planları ve programlarda yer alan politika ve hedefler doğrultusunda kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanılmasını, hesap verebilirliği ve mali saydamlığı sağlamak üzere, kamu mali yönetiminin yapısını ve işleyişini, kamu bütçelerinin hazırlanmasını, uygulanmasını, tüm mali işlemlerin muhasebeleştirilmesini, raporlanmasını ve mali kontrolü düzenlemektir." Aslında bu kanun IMF'in ve AB'nin "reform kanunları" listesinde yer alan kanunlardan biridir. Bu kanun kamu gelir ve giderleri konusunda disiplin sağlamayı amaçlamaktadır. Kanunda kamu gelirlerinin nasıl toplanacağı, nasıl harcanacağı, bütçelerin nasıl hazırlanacağı, bütçe hazırlamada ve uygulamada izlenecek usuller, kamu gelir ve giderlerinin nasıl denetleneceği ilkelere bağlanmıştır. Kanunda her yıl bütçelerin nasıl hazırlanacağının gösterildiği bölümde "Orta Vadeli Program, Mali Plan ve Bütçe Hazırlama Rehberi" başlığı altında yer alan 16'ncı maddede şunlar yazılıdır: "Maliye Bakanlığı, merkezi yönetim bütçe kanunu tasarısının hazırlanmasından ve bu amaçla ilgili kamu idareleri arasında koordinasyonun sağlanmasından sorumludur. Merkezi yönetim bütçesinin hazırlanma süreci, Bakanlar Kurulu'nun mayıs ayının sonuna kadar toplanarak kalkınma planları, stratejik planlar ve genel ekonomik koşulların gerekleri doğrultusunda makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri de kapsayacak şekilde Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı'nca hazırlanan Orta Vadeli Programı kabul etmesiyle başlar. Orta Vadeli Program, aynı süre içinde Resmi Gazete'de yayımlanır. Orta Vadeli Program ile uyumlu olmak üzere, gelecek üç yıla ilişkin toplam gelir ve gider tahminleri ile birlikte hedef, açık ve borçlanma durumu ile kamu idarelerinin ödenek teklif tavanlarını içeren ve Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan Orta Vadeli Mali Plan, haziran ayının onbeşine kadar Yüksek Planlama Kurulu tarafından karara bağlanır ve Resmi Gazete'de yayımlanır. Bu doğrultuda, kamu idarelerinin bütçe tekliflerini ve yatırım programını hazırlama sürecini yönlendirmek üzere; Bütçe Çağrısı ve eki Bütçe Hazırlama Rehberi Maliye Bakanlığın'ca, Yatırım Genelgesi ve eki Yatırım Programı Hazırlama Rehberi ise Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı'nca hazırlanarak haziran ayının sonuna kadar Resmi Gazete'de yayımlanır. Bütçe Hazırlama Rehberi ile Yatırım Programı Hazırlama Rehberi, bütçe tekliflerinin hazırlanmasına esas olmak üzere, kamu idarelerince uyulması gereken genel ilkeleri, nesnel ve ölçülebilir standartları, hesaplama yöntemlerini, bunlara ilişkin olarak kullanılacak cetvel ve tablo örneklerini ve diğer bilgileri içerir." Bu kanuna dayalı olarak Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan "Orta Vadeli Program 2009-2011", 28 Haziran 2008 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlandı. Orta Vadeli Program, 2009 yılı bütçesinde hedef alınacak büyüklükleri belirliyor. Kamu kuruluşları buna göre politikalar belirleyecek, ödenek talebinde bulunacak. Tekliflerini Maliye Bakanlığı'na verecek. Maliye Bakanlığı da bunları toplayarak 2009 yılı bütçe tasarısını oluşturacak. Ancak açıklanan Orta Vedeli Program, içeride ve dışarıda Türk ekonomisinin geleceği konusunda bilgi sahibi olmak isteyenlere de hükümetin hedeflerini göstermesi bakımından çok önemli. 2009-2010 ve 2011 yılındaki hedeflerin açıklandığı Orta Vedeli Program'da, 2011 yılında milli gelirin 901 milyar dolara, kişi başına gelirin 12 bin 164 dolara çıkması hedefleniyor. Anılan yıl cari açığın 58.9 milyar, dış ticaret açığının da 95.9 milyar dolara çıkacağı tahmin ediliyor. Program döneminde yaklaşık 1.3 milyon kişiye yeni istihdam yaratılacağı öngörülüyor. Orta Vadeli Program'ın temel amacının, 9. Kalkınma Planı'nda ifade edilen "İstikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen, AB'ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye" vizyonunu esas alarak, bireylerin yaşam kalitesini artırmaya yönelik program ve bütçe sürecini yönetmek olduğu ifade ediliyor. Programda, "Yetkin özel sektör, kaliteli bürokrasi, şeffaf piyasalar, evrensel özellikte düzenleme, denetleme ve yaptırım süreçlerinin şekillendirdiği yönetilebilir piyasa ekonomisinin kurumları güçlendirilecektir" ifadesi yer alıyor. Kamu borçlanma mekanizmaları ve vergileme sistemi arasındaki ilişkilerin kalitesinin gelişmiş piyasa ekonomileri düzeyine yükseltilmesi, finans sektörü, reel sektör ve hizmetler sektörlerinin düzenlemesi öngörülüyor. Bu çerçevede güven ve istikrarın korunmasına, ekonomik temellerin güçlendirilmesine, sektörel performansların artırılmasına ve sosyo-ekonomik gündemin yeniden şekillenmesine öncelik verileceği belirtiliyor Orta Vadeli Program'ın uygulama sürecinde, AB müktesebatına uyum amacıyla "ulusal program" hazırlanmasından söz ediliyor. Şunu kabul etmek gerekir ki, Orta Vedeli Program'ın kısa vadeli hedefi, 2009 yılı bütçe hazırlıklarına yardımcı olmaktır. Onun dışındaki tahminler ve anlatımlar genel anlatım niteliğini taşımaktadır. Bir Mesaj: Hafta sonu KPSS sınavına giren okuyucularımdan biri bir mesaj göndermiş. Bu mesajı aynen aktarıyorum. "2007 yılında eğitim fakültesi'nden mezun oldum. Bir senedir KPSS sınavı için çalışıyorum. Sınava ikinci girişim olduğu için diğer arkadaşlara nazaran şanslıyım. Tükendim. 4 yıl okudum. 24-25 yaşında gençleriz, işsiziz. Çevremde 5 yıldır vekil öğretmenlik yapan arkadaşlarım var. Artık ailemizden para istemeye utanır olduk. Boşuna mı okuduk? Cebimizdeki uç-beş kuruşla deneme kitapçıkları aldık. Sınava hazırlandık. Sınavda öyle sorular vardı ki, bilmemize imkan yok. İsmini bile duymadığımız kavramlar soruldu. Ne yapalım biz? İşin içinden çıkamıyoruz. Vekil öğretmenlik yapsak nereye kadar? Yarım gün sigorta ve ayda 6oo YTL maaş veriyorlar. Dört yıl eğitim fakültesinde okudukdan sonra asgari ücret almak insanın zoruna gidiyor. Sizden tek isteğimiz bizim sesimizi duyurun. Bir gün bile bu konuya yer verilse birileri belki silkelenip kendine gelecektir. Önümüzü göremiyoruz..." Gelirin oluşumunun ve harcamaların büyümeye katkısı Gelirin oluşumunun (Üretimin) katkısı 2008 2007 Tarım 0.2 -0.3 Sanayi 1.8 2.6 Ticaret 1.4 0.9 Ulaştırma 1.2 1.3 Mali kuruluşlar 0.9 1.2 İnşaat 0.2 0.6 GSYH yıllık artış 6.6 7.6 Harcamaların katkısı Özel tüketim 5.4 4.2 Özel yatırım 2.6 0.6 Makine techizat 2.1 -0.5 Bina inşaatı 0.4 1.1 Kamu tüketimi 0.4 0.4 Kamu yatırımı -0.2 0.1 Stok değişimleri -1.0 1.9 ihracat 2.9 2.9 İthalat 3.5 2.5 GSYH yıllık artış % 6.6 7.6 Yatırım malı ithalatı Artış oranları Yatırım malı Yatırım Toplam ithalatı malı ithalat (Milyar YTL.) (Yüzde) (Yüzde) 2007 Ocak-Mart 5.132 5.0 17.6 2008 Ocak-Mart 6.979 36.0 39.5 Ocak-Şubat 4.456 45.2 46.9 Ocak 2.180 45.1 53.9 Kaynak: Dış ticaret göstergeleri