Salçalık domates üreticisi kan ağlıyor...
Türkiye, salça üretiminde dünyanın ilk 5 ülkesi arasında. Yıllık ortalama 300 bin ton olan salça üretiminin 200 bin tonu iç piyasada tüketilirken, ortalama 100 bin tonu da ihraç ediliyor.
Salça üretimi için özel olarak salçalık domates yetiştiriliyor. Bu domatesin 6-7 kilosundan 1 kilo salça elde edilir. Bu amaçla, sanayide değerlendirmek üzere yıllık ortalama 2.5-3 milyon ton salçalık domates üretiliyor. Bir çok tarım ürününde olduğu gibi salçalık domateste de üretim maliyeti her geçen yıl artıyor. Üretimin çok olduğu yıllarda fiyat düşünce, maliyeti karşılayamayan üretici büyük zarara uğruyor.
Bugünlerde salçalık domateste ciddi sorunlar yaşanıyor. Piyasada oluşan kilo başına 15-20 kuruşluk fiyat toplama maliyetlerini karşılamadığı için ürün tarlada bırakılıyor.
Tarımda bilgi teknolojisi alanında faaliyet gösteren Doktar'ın CEO'su Tanzer Bilgen domates konusunda uzun bir süreden beri çalışmalar yapıyor. Üreticilerle sanayicileri bir araya getirecek bir organizasyon oluşturma hedefi var.
Tanzer Bilgen, salçalık domates ile ilgili gönderdiği bilgi notu yaşananları çok iyi özetliyor:
"Türkiye, senede yaklaşık 2.5 milyon ton salçalık domates üretir. Üretilen domatesin yüzde 30'u sözleşmeli, yüzde 70'i serbest üretilir. Sözleşmeli üretimde çiftçi ürünü ekerken kime kaçtan satacağını bilerek eker. Serbest ekenler de, açıkçası her sene fiyatların yüksek olacağını umarak eker ama işler her sene bekledikleri gibi gitmez.
Salçalık domates hasadı Ağustos başından Eylül ortasına kadar sürer. Market raflarında her gün bulabildiğimiz salçayı üretmek için fabrikaların sadece 45 günü vardır. Hasat edilen domatesin de en geç 24 saat içinde salçaya dönüştürülmesi gerekir. Yıllık rekolteden bağımsız olarak, günlük hasat edilen miktarın sabit olmadığı durumlarda (ki Türkiye'de bir planlama kültürü olmadığı için hiçbir zaman sabit olmaz) serbest piyasa fiyatlarında aşırı dalgalanmalar oluşur. Dolayısıyla herhangi bir gününde toplam fabrika kapasitesinden fazla domates varsa fiyatlar düşer, kapasiteden az domates varsa fabrikalar hatlarının boş kalmaması için alım fiyatlarını yükseltir.
Biz, Doktar' da 2015 yılının Şubat ayında Türkiye Salçalık Domates Pazarı'nın dinamikleri ile ilgili derinlemesine bir araştırma yaptık. Sektörden 30 profesyonel, Karacabey ve Mustafakemalpaşa Ziraat Odaları ve 2 bine yakın çiftçiyle görüştük. Araştırmamız sonucunda domates ekim alanlarının 2015'te yüzde 15 genişlediğini ve ekilen türlerin yüzde 80'inin Ağustos ayı içinde hasat edilecek türler olduğunu öğrendik.
Biz bu bilgileri öğrendiğimiz sırada bazı fabrikalar 250 TL/ton’dan çiftçilerle sözleşme yapıyordu. Fabrikalara sözleşme fiyatlarını 200-210 TL/ton bandına çekmelerini, çiftçilere de fiyatların düşeceğini ve fabrikalarla sözleşme yapmalarını önerdik.
Bugün geldiğimiz nokta, kaos. Salçalık domates fiyatları bizim öngörümüz olan 190-200TL/ton bandının da altına, 150-160 TL/ton civarına düştü.
Gelecek sene hem fabrikaların hem de salçalık domates üreticilerinin sürdürülebilir bir iş modeli oturtabilmeleri için daha çok çabalamamız gerekecek. Çünkü, boşa harcanan her damla alın teri hepimizin zararına!"
Tanzer Bilgen'in tespitlerini, öngörülerini doğrulayan bilgiler Bursa Karacabey, Manisa ve Balıkesir bölgesinde salçalık domates üreticilerinden geliyor. Üreticiler, salçalık domatesin toplama maliyetinin fiyatından daha yüksek olduğunu bu nedenle toplayamadıklarını söylüyor.
Sözleşme yaptıkları firmaların da hem alım miktarını hem de fiyatı düşürdüğünü belirten Üreticiler:" Sözleşme yapıyoruz. Ama buna uyulmuyor. Fiyat düşürülüyor. Alımlar yüzde 40-50 düşürülüyor. Sözleşme yaptığımız firmanın almadığı ürünü kime satacağız. Sözleşmeye uyulmadığı için mahkemeye gitsek en az 2-3 yıl sürüyor. Ayrıca mahkemeye gitmek için bile paranızın olması gerekir. Bizde o para da yok. Hepimiz borç batağındayız. Domatesi satarak borçlarımızı kapatacağız diye düşünürken, daha çok borca battık" görüşünü dile getiriyor.
Özetle, salçalık domateste büyük bir sorun yaşanıyor. Üretim arttığı için düşen fiyat maliyeti karşılamıyor. Gelecek yıl muhtemelen üretici salçalık domates üretiminden kaçacak ve üretim düşecek. Bu kez fiyat yüksek diye şikayet edilecek. Üretim planlaması olmayınca bu kısır döngü yıllardır devam ediyor. Yapılması gereken sözleşmeli üretimi yaygınlaştırmak. Fakat üreticiyi de sanayiciyi de koruyan bir sözleşme sisteminin oluşturulması gerekiyor.