Tüketici güvenine bakınca insanın 'iyi ki krizde değiliz' diye

Tüketicinin ekonomiye ne ölçüde güven duyduğunu ölçen endeks, mayıs ayında 64.3 düzeyinde oluştu. Nisan ayındaki 65.4'e göre yüzde 1.6'lık bir azalma var. Bu bir aydaki azalma, çok önemsenecek bir hareket değil. Asıl önemli olan, tüketici güven endeksinin mayısta indiği düzey. 

Tüketici güven endeksi, mayıstaki 64.3 ile, 2009 yılının mart ayındaki 61.6'dan sonra en düşük düzeyin oluştuğunu gösteriyor. Yani söz konusu endeks, mayısta son 74 ayın, bir başka ifadeyle son 6 yılı aşkın zaman diliminin en düşük düzeyine inmiş durumda. 

2008 ve 2009 yıllarının küresel kriz yılları olduğunu bilmeyen yok. Dolayısıyla o dönemde endeksin düşük seyrediyor olması normaldi. Oysa şimdi o dönemdeki gibi bir krizden söz edebilir miyiz, hayır. Ama demek ki Türk tüketicisi açısından o dönemdekine benzer bir kriz söz konusu. Öyle olmasa, tüketici güven endeksi 2008-2009 dönemindeki düzeye kadar geriler miydi...

En kötü ikinci yıl

TÜİK ve Merkez Bankası'nın ortaklaşa oluşturdukları tüketici güven endeksi, yıl ortalaması bazında en düşük düzeye 65 ile 2008 yılında indi. Endeksin bu yılın ilk beş ayındaki ortalaması ise 66 oldu. 
Endeksin en yüksek düzeyde oluştuğu yıl, 93.5 ile 2004. Daha sonra sürekli gerileyen bir endeks görüldü ve bu gerileme 2008 yılındaki dip ile son buldu. 2004-2008 dönemindeki en hızlı düşüş ise 2007'den 2008'e geçerken yaşandı. Bu hızlı düşüşün nedeni, küresel krizdi.

Daha sonra artış başladı ve üç yıl boyunca küresel krizin izleri silinmeye çalışıldı. 2008'de 65 olan yıl ortalamasındaki endeks, 2011'de 80'e yaklaştı. Sonra yeniden gerileme başladı ve bu gerileme 2015 yılında iyice belirginleşti.
Tüm güven endeksleri gibi, tüketici güven endeksinin de 0-200 arasında değer alabildiğini bir kez daha hatırlatmakta yarar var. Endeksin 100'den büyük olması tüketici güveninde iyimser durumu, 100'den küçük endeks ise tüketici güvenindeki kötümser durumu yansıtıyor. 

Yıllık ortalamalar bir yana, tüketici güven endeksi şimdiye kadar en yüksek düzey olarak hiçbir ay 100'ü, yani iyimserlik sınırını aşabilmiş değil. Tüketici güven endeksinde yeni seri, aslında 2012'den bu yana hesaplanıyor. Ancak seri kopmasının önlenebilmesi için, endeks 2004 yılı başına kadar geri götürülerek hesaplandı. Yani elimizde 2004 yılından bu yana olan aylık endeks değerleri var. Endeks, 2004 başından bu yılın mayıs ayına kadar olan dönemde en yüksek düzeye 98.7 ile 2004'ün şubatında çıktı, en düşük değer ise 55.7 ile 200'in kasımında oluştu.

Mayısta neler oldu?   

Tüketici güven endeksi dört ana kalemin bileşeni niteliğinde. Bunlar; hanenin maddi durum beklentisi, genel ekonomik durum beklentisi, işsiz sayısı beklentisi ve tasarruf etme ihtimali.
Mayıs ayında maddi durum beklentisinde nisana göre bir değişiklik olmadı. Genel ekonomik durum beklentisine ilişkin endeks yüzde 0.7 geriledi. İşsiz sayısı beklentisine ilişkin endekste de yüzde 1.7'lik düşüş oldu. Ancak, işsiz sayısı beklentisiyle ilgili endeksin düşmesi, işsiz sayısında artış beklendiği anlamına geliyor. Endeksin artması ise işsiz sayısında azalma beklendiğini gösteriyor. 

En hızlı düşüş ise tasarruf etme ihtimalinde gözlendi. Tasarruf etme ihtimaline ilişkin endeks, mayısta yüzde 11.6 oranında düştü. Haneler zaten tasarruf etme ihtimallerinin çok düşük olduğunu belirtiyorlar. Tasarrufla ilgili endeks, mayıstaki bu düşüşten sonra 19.79'a indi. 

Mayıs ayı itibariyle alt kalemlerde en düşük endeks değerlerinin 8.7 ile önümüzdeki bir yılda konut satın alma ihtimalinde, 11.5 ile otomobil satın alma ihtimalinde ve 33.7 ile konut tamiratına para harcama ihtimalinde oluştuğu dikkati çekiyor. 

Tüketici borç kullanmaktan da giderek kaçınma eğiliminde. Gelecek üç aylık dönemde tüketimin finansmanı amacıyla borç kullanma ihtimaline ilişkin endeks de mayıs ayında 34.2'ye inmiş durumda. Borç kullanma ihtimaline ilişkin endeks, geçen yıl ortalamasında 37.6 düzeyinde bulunuyordu. Bu yılın ilk beş ayındaki ortalama ise 33.6'ya indi.