Bir anlaşılır ödemeler dengemiz vardı, o da elimizden alındı!

Bilkent Üniversitesi İktisat Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Hakan Berument'ten geçen ay ortasında bir mail aldım. Hakan Hoca, Türkiye ekonomisindeki güncel gelişmeler konusunda yedi konu belirlediğini ve ödemeler dengesi konusunda benim öğrencilere bir sunum yapıp yapamayacağımı soruyordu. Memnuniyetle kabul ettim ve 12 Kasım Çarşamba günü Bilkent'te seçkin bir öğrenci grubuyla iki saate yakın sohbet etme olanağı buldum. Yalnızca ödemeler dengesi de konuşmadık, enflasyona da değindik, hükümetin eylem planına da, orta vadeli programlara da...

Öğrenci arkadaşlara ödemeler dengesini anlatırken bir noktanın altını özellikle çizdim. Ödemeler dengesinde, "cari denge, sermaye hesabı, finansman hesabı ve net hata noksan kalemleri" toplamının her zaman için sıfır olması gerektiğini, bu toplamın sıfır çıkmamasının, ödemeler dengesinde bir hataya işaret edeceğini vurguladım. 

12 Kasım'da bunları anlattım, 13 Kasım'da ise, yani dün, Merkez Bankası eylül ayının ödemeler dengesi verilerini açıkladı. Benim bir gün önce anlattıklarım tümden çöpe gitmişti adeta... Çünkü ödemeler dengesinde tanım değişikliğine gidilmiş, söz konusu dört kalemin toplamının sıfır etmesi söz konusu olmaz hale gelmişti. 

Ne değişti? 

Merkez Bankası'nın ödemeler dengesi istatistiklerinde yaptığı değişikliklere geçmeden, çuvaldızı kendimize batırmalıyız. Merkez Bankası yeni hesaplama yöntemini eylül ayı verileriyle birlikte kullanmaya başladı başlamasına ama, bankanın hakkını teslim etmek gerekiyor; çünkü yeni yöntemin eylülle birlikte uygulamaya konulacağı 14 Ağustos'ta yapılan bir basın açıklamasıyla duyurulmuş. Ama bu açıklama, Merkez Bankası'nın sıradan teknik bir açıklaması olarak görülmüş ve deyim yerindeyse diğer açıklamaların arasında kaynayıp gitmiş. 

Değişenlere gelince... Merkez Bankası'ndan yapılan açıklamada, ödemeler dengesi istatistiklerinin beşinci el kitabı yerine artık altıncı el kitabı çerçevesinde oluşturulacağı belirtildi. Açıklamada, varlık artışı ve yükümlülük azalışlarının negatif (-) işaretle, varlık azalışı ve yükümlülük artışlarının pozitif (+) işaretle izlendiği sistemin terk edildiği vurgulandı. Yeni yöntemle ilgili olarak daha sonra şu bilgilere yer verildi:
"Gelir ve gider kalemleri pozitif (+) işaretle kaydedilecektir. Bir takım istisnalar hariç, yalnızca kalemlerin netleştirildiği hesap bakiyeleri negatif (-) işaret taşıyabilecektir. Hesap bakiyeleri, 'gelir'den 'gider'i çıkararak hesaplanacak ve pozitif (+) ya da negatif (-) değer alabilecektir.

Finans hesabının yeni işaretleme sistemi, uluslararası yatırım pozisyonu ile tutarlı olacak; pozitif (+) işaret varlık ya da yükümlülüklerde artışı, negatif (-) işaret varlık ya da yükümlülüklerde azalışı gösterecektir. 

Varlık ve yükümlülük işlemlerinin netinin hesaplandığı hesap bakiyeleri pozitif (+) veya negatif (-) olabilecektir.

Altıncı el kitabı formatındaki finans hesabının bakiyesi, beşinci el kitabı formatındaki finans hesabının net bakiyesi ile ters işarete sahip olacaktır. Diğer bir ifadeyle, beşinci el kitabında finans hesabındaki net girişler pozitif (+) işaretle gösteriliyorken, altıncı el kitabında finans hesabındaki net girişlerin işareti negatif (-) olacaktır."

Rakamlara nasıl yansıdı?

Ödemeler dengesi istatistiklerindeki yeni uygulama, elbette bazı kalemlerin işaretlerinin pozitif ya da negatif olarak yer değiştirmesiyle sınırlı değil. Çok sayıda tanım da değişmiş durumda. O tanım değişikliklerine yeri geldiğinde daha sonra değinebiliriz.

Merkez Bankası eylül ayı verilerini hem beşinci, hem altıncı el kitabına, yani hem eski, hem yeni düzene göre açıkladı. Cari denge rakamı, iki el kitabına göre de aynı işaretle yer alıyor. Aynı şekilde net hata ve noksanın işareti de değişmiyor. Temel değişiklik, finans hesabına ilişkin kalemlerde. Finans hesabında işaret tümüyle değişiyor. Biraz önce de belirttiğimiz gibi, artık finans hesabındaki net girişleri negatif işaretle izleyecek, buna alışacak, alışmaya çalışacak ve hata yapmamaya gayret göstereceğiz. 

Yine örneğin, finans hesabındaki girişten daha az açık verildiğinde (net hata noksanı sıfır varsayarak) aradaki farkın Merkez Bankası rezervine eklenmesi söz konusuydu ve bu eklenmenin işareti negatifti. Aksi olur, finans hesabındaki giriş cari açığı karşılamaya yetmezse, bu kez Merkez Bankası rezervi kullanıldığında pozitif işaret görürdük. Yani rezervden sisteme döviz enjekte edildiği anlamı çıkardı. 

Şimdi ezber bozulmuş oluyor. Aslında ezber, hemen hemen tüm kamu kuruluşları tarafından web sayfaları sözüm ona daha kolay ulaşılsın ve anlaşılsın diye tam alışmışken belli aralıklarla değiştirilmek suretiyle sürekli bozuluyor. Amaç, bilgiye ulaşmada kullanıcıları zora sokmak olmasa gerek...