Wikipedia’ya siyasi müdahale

Edip Emil ÖYMEN
Edip Emil ÖYMEN YENİLEŞİM edip.oymen@outlook.com

Dileyen herkesin, içindeki maddelere başlıklar açarak belli koşullar çerçevesinde, ekleme çıkartma yapabildiği çevrimiçi (online) ansiklopedi Wikipedia’ya siyasetçilerin müdahalesi önlenemiyor. Ansiklopedide beğenmedikleri cümleleri değiştiriyor, yerine kendilerine “uygun” cümleleri koyuyorlar. 
Bu cümlelerin ille de gerçeği yansıtması ve doğru olması da şart değil. Yeter ki siyasetçiye yararı olsun. Wikipedia editörleri, durumu anlayana kadar zaman geçiyor. 

Oysa bir ansiklopedinin verdiği bilginin kuşku götürmez ve tartışılmaz biçimde doğru olması şart. Ama zaten Wikipedia’nın kurucusu Jimmy Wales bile, birçok kereler, özellikle öğrencileri “Wikipedia’yı referans göstermeme” konusunda uyardı: “İlk bilgiyi oradan alın, ama sonra başka yerden doğrulatın.” 

Türkçe dahil çok sayıda dilde yayınlanan Wikipedia, İngilizce’de 5 milyonu aşkın maddesiyle esasen küresel bir kaynak. Ve tamamen çevrimiçi. Zaman zaman, Wikipedia’nın kağıt baskısını yapma fikri ortalıkta dolaşır. Ama bu ilginç fikirden hızla vazgeçilir. 

Çünkü sadece İngilizce Wikipedia’nın hacmi bir milyon 193 bin A4 sayfa tutuyor. Yayıncılık tarihinde görülmemiş büyüklükteki bu hacim, her biri bin 200 sayfalık bin cilde sığabildiği için maliyeti 50 bin dolara ulaşıyor. Toplam ağırlığı 3 ton olacak. Yani: Olacak şey değil. Ve bu, sadece bir adet kopya için! 

Wikipedia’nın “kısa versiyonu,” 2008’de Alman yayınevi Bertelsmann tarafından tek ciltte bin sayfa basıldı. Daha sonra, Wikipedia’dan seçme 437 makale, 5 bin sayfalık bir kitap olarak yayınlandı. 

Bu rakamlar, sadece İngilizce Wikipedia’nın ne kadar muazzam bir bilgi kaynağı olduğunu gösteriyor. Böyle bir kaynağa siyasetçilerin dadanmasında ise şaşılacak bir şey yok: Bilgi, artık yeni petrol. Bilgiye sahip olan, olmayandan daha avantajlı. 

Her ay ortalama 500 milyon kişinin tıkladığı Wikipedia’ya son yıllarda ABD’de yapılan “düzeltmeler” skandal boyutuna ulaştı. Bazı Amerikalı siyasetçilerin ve şirketlerin, haklarındaki hoşlanmadıkları bilgileri değiştirdikleri saptandı: Wikipedia’ya düzeltmeyi yollayan bilgisayarın adresinden öğrenildi. Kongre adresli “düzeltmelerin” artması üzerine geçen yıl Wikipedia yönetimi, oradan gelecek hiçbir editi 10 gün süreyle işleme koymama kararı aldı. Bir anlamda Kongre’yi cezalandırdı. Ama bu tür önlemler, siyasileri, kamu görevlilerini caydırmıyor. Daha geçen hafta New York Emniyet Müdürlüğü kaynaklı bir “düzeltme,” Amerikan medyasına konu oldu: Tutuklanması hukuki tartışma yaratmış bir kişi hakkındaki maddeyi Emniyet’in, kendini haklı çıkartacak biçimde değiştirdiği anlaşıldı. 

İşin, aslında şaşılmayacak bir yanı ise Türkiye’den de “düzeltmelerin” yapılması. Bunun, bizim medyada en ayrıntılı ele alındığı 2007 yılında, Başbakanlık’tan TRT’ye, futbol kulüplerinden TBMM’e kadar çok sayıda “düzeltmen” kurum saptanmıştı. O tarihten bugüne yapılan müdahalelerin listesini, ancak bu konularla ilgilenen meraklıları tutabilir. 

Yakın zamana kadar WikiScanner (Wiki tarayıcı) sitesinden buna bakılabiliyordu. Onun yerini, algoritmayla otomatik çalışan daha yenilikçi github. com sitesi aldı. Buradan, Wikipedia’ya ABD ve başka kaynaklı müdahaleler twitter üzerinden izlenebiliyor. En ibretlik olanı sadece Kongre kaynaklı bilgisayarlardan yönelen müdahaleyi saptayan @congress-edits. 

Maddelerindeki cümleleri “taşa yazılmış gibi” değişmeyen ansiklopedi dönemi çoktan bitti. 250’inci yaşına doğru ilerleyen koskoca Britannica, 2012’de çevrimçi olmak zorunda kaldı. Bu, güvenirliğinden bir şey kaybettirmedi. Wikipedia ise, “doğru bilgi içermeme ihtimali olsa da” popüler bir kaynak olmaya devam ediyor.

Yazara Ait Diğer Yazılar Tüm Yazılar
Hollywood’a yapay zekâ 02 Ağustos 2019