Dış varlıklarımız 163 milyar dolara ancak ulaşırken, yükümlülüklerimiz 4
Türkiye'nin toplam dy? yükümlülükleri geçen yylyn eylül ayy itibariyle yeni bir rekor kyrdy. Dy? yükümlülükler, hem mutlak de?er olarak ?imdiye kadarki en yüksek düzeye çykty, hem de bundan daha önemli olmak üzere gayri safi yurt içi hasylayla neredeyse e?itlendi. Dy? yükümlülükler, gayri safi yurt içi hasylanyn yüzde 98.1'i düzeyine eri?ti.
Merkez Bankasy, 2007 yyly ödemeler dengesi istatistikleriyle birlikte, eylül 2007'ye ili?kin uluslararasy yatyrym pozisyonu raporunu da açyklady. Raporun en dikkat çekici yönü, ku?kusuz dy? yükümlülüklerin ve ba?ly olarak net uluslararasy yatyrym pozisyonunun ula?ty?y düzey.
Türkiye'nin dy? yükümlülük toplamy, 2002 yyly sonunda, yani AKP öncesi dönemde 148 milyar dolardy. Söz konusu yyl sonunda 63 milyar dolarlyk da dy? varlyk vardy ve uluslararasy yatyrym pozisyonu (UYP) negatif olmak üzere net 85 milyar dolar düzeyinde bulunuyordu. Yükümlülükler, izleyen yyllarda çok hyzly bir arty? gösterdi. 2006 sonunda 340 milyar dolar a?yldy; geçen yyl ilk çeyrekteki düzey 366 milyar dolar oldu, ikinci çeyrek sonunda 400 milyar synyry geride kaldy ve 402 milyar dolara ula?yldy, üçüncü çeyrekteki düzey de yukaryda belirttik 448 milyar dolar olarak gerçekle?ti.
Dy? varlyklardaki arty?, yükümlülük arty?yna ayak uyduramady. Bunun sonucunda da, 2002 yylynda negatif 85 milyar dolar olan net uluslararasy yatyrym pozisyonu, yine negatif olmak üzere geçen yylyn eylül ayy sonunda 285 milyar dolara dayandy. Bir ba?ka ifadeyle, net uluslararasy yatyrym pozisyonu, be? yyla yakyn bir sürede yüzde 235 oranynda büyüdü.
GSYYH ile e?itlendi
Merkez Bankasy verilerine göre, dy? yükümlülükler geçen yylyn eylül ayy sonunda GSYYH ile neredeyse e?itlendi. Eylül itibariyle GSYYH 456 milyar dolar, yükümlülükler 447 milyar dolar ve yükümlülükler GSYYH'nin yüzde 98.1'i kadar bir büyüklük olu?turuyor. Oran, AKP öncesi son yyl olan 2002'de yüzde 80.2 düzeyinde bulunuyordu.
Dy? yükümlülük/GSYYH orany, kriz yyly olan 2001'de GSYYH'deki hyzly gerilemenin etkisiyle yüzde 93'e ula?my?ty. Söz konusu oran, 2004 yylynda bu kez de GSYYH'nin hyzly arty?ynyn etkisiyle yüzde 71'e kadar gerilemi?ti. GSYYH'nin 2004 yylyndaki arty?y, büyüme hyzy kadar Türk parasynyn dolara kar?y de?er kazanmasyndan da kaynaklandy.
Dokuz ayda neler oldu?
Geçen yylyn ilk dokuz ayynda dy? varlyklar ancak 20 milyar dolara yakyn artarken, yükümlülüklerdeki arty? 107 milyar dolary buldu.
Yükümlülük arty?ynyn 49 milyar dolaryny do?rudan yatyrymlardaki arty? olu?turdu. Ancak, do?rudan yatyrymlaryn tanymy bu kez biraz de?i?ik, bu konuya açyklyk getirece?iz.
Dokuz ayda portföy yatyrymlarynda 33 milyarlyk, di?er yatyrymlarda ise 25 milyarlyk arty? kaydedildi.
Do?rudan yatyrym tanymy
Yükümlülüklerde ve ona ba?ly olarak uluslararasy net yatyrym pozisyonunda ortaya çykan arty?ta en büyük etkenin do?rudan yatyrymlar oldu?u görülüyor. Ancak, varlyk-yükümlülük tasnifinde do?rudan yatyrym, daha de?i?ik tanymlanyyor. Merkez Bankasy'nyn da kullandy?y biçimiyle, do?rudan yatyrym, (IMF'nin Ödemeler Dengesi 5. El Kitaby ve OECD'nin Do?rudan Yatyrym Tanymlary Kitaby) "bir ülkede yerle?iklerin ba?ka bir ülkede yerle?ik ?irkette sürekli bir pay elde etti?i uluslararasy yatyrym kategorisi" olarak tanymlanyyor. Hisse senetlerinin yüzde 10'dan fazlasyna sahip olunmasy, do?rudan yatyrym sayylyyor.
UYP'de yükümlülükler içinde yeralan yurtiçinde do?rudan yatyrymlar kalemi, yurtdy?ynda yerle?iklerin Türkiye'de yaptyklary sermaye yatyrymlary ile Türkiye'deki yabancy sermayeli ?irketlerin ortaklaryndan kullandyklary kredilerden olu?uyor.
Yabancy sermayeli ?irketler anketi verilerine dayanylarak hesaplanan ve 2006 sonunda 87 milyar dolar olan yurtiçinde do?rudan yatyrymlar sermaye kalemi, eylül 2007'de 135 milyar dolar olarak gerçekle?ti. Yki dönem arasyndaki 49 milyar dolarlyk arty?yn 15 milyar dolary yeni yatyrymlardan, 34 milyar dolary da döviz kurlary ve ?irketlerin piyasa de?erlerindeki de?i?imlerden meydana geldi.
Yük