Belediyelerin mali denge(sizlik)leri ne durumda?

Anayasamıza göre belediyeler idari ve mali özerkliğe sahip bulunduklarından giderlerini kendi gelirleri ile karşılamak durumundadır. Belediyelerin gelirleri; öz gelirler olarak adlandırılan yerel vergi (emlak vergisi, ilan ve reklam vergisi gibi) ve harçlar (işyeri açma izni harcı gibi) ile merkezi yönetim bütçesinden aktarılan paylardan oluşmaktadır. Belediyelerin öz gelirlerinin toplam gelirleri içindeki payı belediyenin bulunduğu yerin ekonomik ve sosyal yapısı ile belediyenin gelir toplama kapasitesine göre değişmektedir.

Belediyelerin toplam gelirlerinin giderlerini karşılayamaması durumunda ise bütçe açığı oluşmakta ve söz konusu açık borçlanma yoluyla karşılanmaktadır.
Aşağıdaki tabloda belediyelerin son 9 yıldaki gelir ve giderlerinin seyri yer almaktadır.

Tabloda görüldüğü üzere, 2006-1014 döneminde belediyelerin bütçe dengesinde iyileşme görülmekte birlikte söz konusu iyileşme belediyelerin kendi performanslarının sonucunda ortaya çıkan bir iyileşme değildir. Zira söz konusu dönemde belediyelerin harcamaları %192 oranında artarken vergi gelirleri %177, teşebbüs ve mülkiyet gelirleri ise %124 oranında artmıştır. Harcamalardaki artış merkezi yönetim bütçesinden belediyelere aktarılan paylarla karşılanmıştır (Faizler, paylar ve cezalar kalemindeki artış %236 oranında olmuştur). 

Bu durumda merkezi yönetimin mali dengesindeki bozulma nedeniyle aktarılan paylarda meydana gelecek azalma belediyelerin ciddi mali sıkıntılarla karşılaşmalarına sebebiyet verecektir.

Öte yandan, belediyelerin mali performansı dikkate alınmadan merkezi yönetimden belediyelere parasal aktarma yapılması hesap verebilirlik ve kaynakların verimli kullanılması yönünden sıkıntı oluşturmaktadır. 

Harcama tarafına bakıldığında, aynı dönemde yapılan ihaleleri gösteren mal ve hizmet alımları ile faiz harcamalarındaki ciddi artış (sırasıyla %270 ve %200) dikkat çekicidir. Belediyelerin özellikle temsil ağırlama giderleri ile efektif olmayan hizmet alımlarında savurgan davrandıkları bilinmektedir.

Sonuç

2006-2014 döneminde belediyelerin mali dengesinde nispi iyileşme görülmekte birlikte söz konusu iyileşme belediyelerin öz gelirlerindeki artıştan değil, merkezi yönetimden belediyelere yapılan aktarmalardaki artıştan kaynaklanmıştır. 

Belediyelerde hesap verebilirlik ve ekonomik etkinliğin sağlanması ve beledilerin mali şoklara karşı dirençlerinin artırılması için belediyelere yapılan Hazine yardımlarının belediyelerin mali performansına dayalı olmasına yönelik düzenlemeler yapılmalıdır.