Leeds Üniversitesi ve Uluslararası Katı Atık Derneği tarafından yapılan “Dünya Atık Haritası” toplumların israf ve atık kültürlerini ortaya koyuyor. İsrafın oluş biçimi kadar israfı önlemenin yolları da kültürle bağlantılı. Bilinenin aksine sadece gelişmiş ülkeler israf yapmıyor, Pakistan, yoksullar sınıfının gediklisi Etiyopya, Nijerya, Bangladeş listede ilk beşte. Gıda israfı o toplumda en çok tüketilen ve fiyatı en düşük gıdalardan yapılıyor. Afrika sorgumu, Çin pirinci, Türkiye ekmeği, Amerika hamburgeri çöpe atıyor. Değersizlik algısı gıdaları çöpe götürüyor.
Çin, Hindistan ve Türkiye evlerde en çok gıda israfı yapan ülkelerin başında geliyor. Avustralya’da yıllık gıda israfı 102 kg, Türkiye’de 93 kg. Dünya genelinde resmi rakamlara göre yılda 931 milyon ton gıda çöpe gidiyor, tahminler iki katı olduğu yönünde. Üretilenlerin yüzde 17’si çöpte, 596 milyon tonu evlerden. Gelişmişler arasında Rusya 33 kg’lık israf miktarıyla dünyanın en tasarruflu ülkelerinin başında geliyor. Tohumdan tabağa toplam gıda israf ve kaybı tüm gıdaların % 30’unun üzerinde… Çöpler mahallelerin israf karakterini yansıtıyor. Yoksul mahalle çöplerinde daha çok tahıl kaynaklı gıdalar, ekmek var. Mevsimine göre yaş sebze meyveler ikinci sırada. Zengin çöpleri hazır yemek ve tabaktan kalan deniz mahsulleri, hazır yemeklerle dolu.
1 milyon tona yakın gıda 2 milyar tondan daha fazla karbon salınımı demek. Gıda israfı kaynaklı çöpler gezegendeki en büyük üçüncü sera gazı emisyonu kaynağı.
İsrafla mücadele stratejisi atığı yönetmekten çok; gıda tedarik zincirinin tüm süreçlerinde verimliliği artırmak, atığın çevresel etkilerini azaltmak, kaynakları koruma amaçlı planlanıyor. Gelişmiş ülkeler; israfa neden olan yapısal süreçleri teknolojiyle, insan unsurunu da yasa ve psikolojik yöntemlerle yönetmeye çalışıyor.
30 Mart sıfır atık günü
BM 30 Mart’ı Uluslararası Sıfır Atık Günü ilan etti. Türkiye’nin iklim değişikliği ile mücadele ve sürdürülebilir kalkınma planları kapsamında sunduğu, Emine Erdoğan himayesinde yürütülen “Sıfır Atık Projesi” BM Genel Kurulu’nda kabul edildi.
California Üniversitesi’nden Prof. Dr. Brian Roe tarafından yapılan bir ankete göre bireylerin yüzde 77’si gıda israfı konusunda kendilerini suçlu hissediyor. İsraf kaynaklı suçluluk yönetilebilir mi? Modern insanı etkilemek hiç kolay değil. Nöromarketing ile “zihin ve kalp arası tüm süreçleri” kontrol etme üzerine kurulu modern pazarlama israfla mücadele ile ilgili yeni yöntemler çalışıyor. Bilgiler, normlar, tutumlar, demografi gibi faktörlerin yönetilmesine yönelik yapılan araştırmalar daha yaşlı, daha varlıklı daha eğitimli kadınların geri dönüşüme daha fazla katıldığını gösteriyor.
Dönüşüm tatilde
Yapılan araştırmalar geri dönüşümün evde yüzde 67, iş yerinde yüzde 38, tatilde yüzde 37 olduğunu ortaya koyuyor. Tahıllarda otonom traktör kullanılarak tarlada var olan yüzde 3 ila 10 arasındaki fire yüzde 90’a kadar azaltılabiliyor.
Atıksız üretim de sürecin başka önemli bir boyutu. Bayat ekmeklerden bira, bira yapımında kullanılan arpa ve buğday posalarından ekmek örnek uygulamalardan…
Amerika’da yapılan bir araştırmaya göre plastik bardaklar üzerinde ismi yazılanların yüzde 48’i bardağı geri dönüştürüyor. Araştırmacılara göre, “kimliğimize bağlı bir şeyi çöpe atmaktan çekiniyoruz”, ekmeklere isim yazarak çöpe giden 10 milyon ekmeğimizi kurtarılabilir miyiz?
Güney Kore’de geri dönüşüm muhteşem
2013’ten beri zorunlu kompostlama programı ile Güney Kore’de gıda israfı sıfırlandı. Güney Kore, 2005 yılında organik atıkların düzenli depolama alanlarına gömülmesine, 2013 yılında da sızıntı suyunun okyanusa bırakılmasına yasak getirdi. Kore’de yiyecekleri sınıflandırma ve kompos işlemi zorunlu.
Atık miktarına göre ödeme, dönüşüme katkı oranında ödül. Kore’nin israf politikasının mottosu. 1996’da geri dönüşüm yüzde 2,6 iken, geri dönüşüm şimdi muhteşem yani yüzde 100…
Çin’de “boş tabak” kampanyası ile beş kişi yemeğe gidiyor dört kişilik sipariş alınıyor. Devlet Başkanı, “israf utanç vericidir, idareli olmak onurlu bir davranıştır” diyerek onurlu insan kültürüne dikkat çekiyor.
Ezcümle; israf stratejisinin mesajı, tonu, tarzı hepsi israf dürtüsünü etkileyen davranışlarımızı şekillendiren bilimsel çalışma alanlarıdır. Gelişmişler artık her detayı yönetiyor, gelişmekte olanlar hâlâ sohbet programı düzenleyip “astarı yüzünden pahalıya gelen” konferanslar yapıyor.