Aşırı gelir Kazakistan'ı sanayisizleştirebilir

ASTANA  - Yeraltı zenginliğine bağlı olarak dış geliri artan Kazakistan ekonomisin, üretim faktörlerinin sadece petrol ve doğalgaza yönelmesi nedeniyle toplam üretimin azalması sorunu yaşayabileceği belirtiliyor. 

Dağılan Sovyetler Birliği ülkelerinin coğrafi olarak en büyüğü olan Kazakistan, sahip olduğu fosil yakıt rezervleri, değerli mineraller ve metallerin açısında zengin bir ülkü. 

İzlenen çok yönlü stratejilere rağmen maden işleme endüstrisi Kazakistan'ın büyümesinde motor güç olmaya devam ediyor. 

Kazakistan'ın, yeni kaynakların keşfiyle dış ticaret gelirlerinin artmasına bağlı olarak zenginleşen ülkelerin yaşadığı "Hollanda sendromu" da denilen "sanayisizleşme" sorunuyla karşı karşıya olduğu belirtiliyor. 

Bu sorunu aşmak için farklı sektörlerde programlarla uygulayan Kazaklar, petrol dışı büyümeyi daha sürdürülebilir hale getirmeye çalışıyor.  

Güçlü makroekonomik göstergelere karşın petrol odaklı büyümenin sıkıntılarını çeken Kazakistan, ulaşım, ilaç ve telekomükasyon petrokimya ve gıda işleme sektörlerinin geliştirilmesini amaçlayan hükümet programlarını devreye soktu. 

"Petrol dışı büyüme sıkıntısı devam ediyor" 

Avrasya Araştırma Enstitüsü Analisti Doç. Dr. Canat Momınkulov, uygulanmaya çalışılan programlara karşın Kazakistan'ın yakın gelecekte hızlı bir sıçrama yapmasının, yeni kuşak teknolojilerin geliştirilmesinin zor olduğunu savundu.  

Kurumsal ve yapısal sorunlar nedeniyle ülke ekonomisinde itici gücün petrol politikası olduğunu anlatan Momınkulov, hizmet sektöründeki gelişmelerle ilgili söylenen bütün resmi ilanlara rağmen petrol dışı büyüme sıkıntısının devam ettiğini iler isürdü. 

Analist Momınkulov ise petrol dışı büyümede turizm haricinde önemli bir kalem olabilecek tarım sektörünün önemine vurgu yaptı. Momınkulov, özellikle et ve süt üretiminde daha fazla teknoloji yatırımı yapılması gerektiğini iddia etti.  

EXPO 2017 

EXPO 2017'nin sağlayacağı faydaları petrol dışı büyüme içinde değerlendirmenin doğru olmadığını öne süren Momınkulov, fuarın en önemli yararının ülkenin tanınmasına olacağını anlattı. 

Momınkulov, Aktau bölgesinde inşa edileceği duyurulan çevreci nükleer tesisin yanı sıra ekonomi ve göç süreçlerini canlandırmak için Aktöbe ve Şimkent ile birlikte Kazakistan'ın birkaç bölgesinde atom istasyonları kurulması planlarının da önemli olduğunu söyledi. 

Petrol taşımada Hazar Denizi'ndeki limanlarda, boru hattı ve demiryolları konusunda gerekli iyileştirmeler yapılmış olsa bile Kazakistan'ın daha fazla ihracat için sivil havacılık ve karayolu bağlantılarının geliştirmek durumunda olduğu dile getiren Momınkulov, "Çin ile Hazar'ı Kafkasya üzerinden Avrupa'ya bağlayacak 1200 kilometrelik Lezkazgan-Şalkar-Beyneu yolunun 2015'e kadar bitirilmesi önemli" dedi. 

Gümrük Birliğinin zorlukları ve Hollanda sendromu 

Momınkulov, Hollanda sendromuna bağlı olarak Kazakistan'da yaşanan sanayisizleşmeye ilişkin, büyük miktardaki doğal kaynakların sürdürelebilir ekonomiyi zorladığını savundu. 

Verimsiz krediler ve pahalı mülkiyet tercihlerinin sendromu daha da derinleştirdiğini anlatan Momınkulov, 2010'da Belarus ve Rusya ile girilen gümrük birliğinin de reel ekonominin gelişmesini etkilediğini kaydetti. 

Momınkulov, yerel işletmelerin Avrasya Birliği çerçevesinde Rusya gibi devlerle rekabet etmeye çalıştığını, birlik içerisinde Kazakistan'ın ihraç ettiği ürünlere karşı yapay engeller bulunduğunu söyledi. 

Özellikle et üretiminde Kazakistan ile rekabet edebilecek ülke olmadığını aktaran Momınkulov, Kazakistan'ın Gümrük Birliğine girdikten sonra yüzleştiği eşitsizlik ve haksızlıkları açıkça şikayet eder hale geldiğini ifade etti. 

Momınkulov , Gümrük Birliği içinde üçüncü ülkelerden ithal edilen malların fiyatlarının arttığını belirtererek, söz konusu artışlar sonucu bazı Kazak üretim sektörlerinin rekabette zayıf düştüğüne dikkat içekti. 

Gümrük Birliğinin kayıt dışı ekonominin azalmasında etkisinin bulunduğunu vurgulayan Momınkulov, birliğin daha çok Kazakistan'daki Rus yatırımlarının artmasını sağladığı söyledi. 

"Hizmet sektörünün kalitesi ücretere bağlı" 

Avrasya Araştırma Enstitüsü Direktörü Doç. Dr. Murat Çemrek de Kazakistan'ın, hizmet sektöründe Dubai örneği gibi turizm odaklı bir yapılanmadan şimdilik çok uzak olduğunu dile getirdi. 

Kazakistan genelinde servis kalitesinin lüks yerler hariç tutulduğunda düşük seviyelerde olduğunu anlatan Çemrek, hizmet sektöründeki ücretlerin düşüklüğünün servis kalitesini olumsuz etkilediğini ifade etti.  

Kazakistan'ın önünü açabilecek bilişim sektörünün de mevcut haliyle bölgenin İsrail'i olmaktan uzak olduğunu  savunan Çemrek, Kazakistan'ın petrol ve kömür satan ülke olarak kalmaması gerektiğini kaydetti. 

Kazakistan  

İhracatının büyük çoğunluğunu petrol ve gaz oluşturan Kazakistan aynı zamanda da dünyanın en büyük uranyum ihraç eden ülkesi. 

Oil and Gas Journal verilere göre, ülkenin ispatlanmış petrol rezervleri 30 milyar varil olarak tahmin ediliyor.  

Kazakistan Ulusal Bankası verilerine göre Kazakistan'a en fazla doğrudan yatırımı 49 milyar dolar ile Hollanda yapıyor. Bu ülkeyi 24,7 milyar dolar ile İngiltere izliyor. Çin'in Kazakistan'a doğrudan yatırımı 18,2 milyar dolar, ABD'nin ise 17,9 milyar dolar.