Bütçe açığına çare aranıyor

Naki BAKIR

ANKARA - Ekonomide giderek kendini hissettiren yavaşlamaya bölgesel gerilimlerin eklenmesiyle artan belirsizlik ve azalan güven, vergi doğuran faaliyetlerin hacmini daralttı. Devletin temel gelir kaynağı olan vergi tahsilatında hazirandan itibaren düşüş başladı; 2012 bütçe hedefleri şimdiden şaştı.

Bütçede henüz istatistiklere yansıyan ilk altı aylık verilere göre toplam vergi tahsilatı, bu dönemde özellikle haziran ayındaki şok düşüşün etkisiyle, yılın tümü için öngörülen tutarın yarısına ulaşmadı. Haziran ayında; reel kesimden gelir ve karı üzerinden alınan doğrudan vergiler yüzde 26.3, yurttaşların tükettiği mal ve hizmetlerden elde edilen KDV, ÖTV gibi dolaylı vergiler yüzde 4.5, toplam vergi geliri yüzde 10.7 düşmüştü.

Ancak vergide ilk beş ayda yavaşlamakla birlikte devam eden artış seyrinin yerini düşüşe bıraktığı haziranla başlayan dönem bütçe hedeflerinin tutturulmasında asıl belirleyici olacak. Ekonomideki yavaşlama paralelinde vergide düşüş eğiliminin izleyen dönemde de sürdüğü tahmin ediliyor. Bu da fiili gerçekleşme ile yıllık hedef arasındaki makasın giderek açılması anlamına geliyor.

Mali tatil nedeniyle temmuz ayı bütçe verileri ağustosla birlikte bu ayın ortalarında açıklanacak. Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in bütçe hedeflerinin tutmayacağı açıklaması ise bütçede işlerin ikinci yarıda da kötü gittiğini gösteriyor. Vergi tahsilatında haziranda başlayan düşüşün devamı durumunda, ikinci yarı performansının çok daha kötü olabileceği, ekonomide canlanma olmazsa yıllık vergi gelirinin 2011’in altına inebileceği belirtiliyor. Bütçe gelirinin büyük bölümünü oluşturan vergi tahsilatının yüzde 11 düşüşle 20.3 milyar liraya gerilediği haziran ayında, diğer gelirlerdeki yüzde 13.7’lik artışa rağmen, toplam bütçe geliri yüzde 7 düşüşle 24.8 milyar lirada kaldı. Bütçe harcamalarının hızlı bir artış gösterdiği haziranda, aylık bazda 6.3 milyar lira ile yüksek bir bütçe açığı ortaya çıktı. Geçen yılın aynı ayında bütçe 3.1 milyar lira fazla vermişti.

İlk yarı performansı kötü

İlk yarı performansı kötü

Hazirandaki düşüşün de etkisiyle yılın ilk altı ayı itibariyle 131.2 milyar lira olan toplam vergi gelirinde geçen yıla göre artış yüzde 6.9’la düşük çıktı. Altı aylık tahsilat, yılın tümü için öngörülen 278 milyar liralık hedefin yarısına ulaşmadı. İlk yarıda doğrudan vergilerde tahsilat yüzde 11.3 artışla 40.2 milyar, dolaylı vergilerde ise sadece yüzde 4.7 artışla 86.4 milyar lira oldu. İlk altı ay itibariyle dahilde KDV tahsilatı sadece yüzde 1.7 artışla 15.4 milyar lira oldu. İthalden alınan KDV ise 23.3 milyar lira ile neredeyse hiç artmadı. Altı ayda 31.3 milyar lira olan toplam ÖTV tahsilatındaki artış da yüzde 5.4’le düşük kaldı. Yıllık hedefe göre ilk yarı gerçekleşmesi özellikle dahilde alınan KDV’de yüzde 45.8, ÖTV’de yüzde 44.4, ithalattan alınan toplam vergilerde de yüzde 44.2’de kaldı. En büyük ÖTV kalemi olan akaryakıt ve doğal gazda altı aylık tahsilat sadece yüzde 0.3’lük bir artışla 15.5 milyar lira olurken, motorlu taşıt satışlarındaki düşüş paralelinde bu alandan elde edilen ÖTV geliri yüzde 6.2 azalarak 3.7 milyara geriledi. Alkollü içkiler, tütün mamulleri ve kolalı gazozlar ile dayanıklı tüketim mallarındaki ÖTV tahsilatındaki performansın ise bu kalemlere göre görece daha iyi olduğu gözlendi.

İlk yarıda toplam bütçe harcamaları, yüzde 17.9 artışla 167.9 milyar liraya çıkarken, bütçe gelirleri yüzde 11 artışla 162.2 milyar lira oldu. Geçen yıl ilk yarıda 2.9 milyar liralık fazla veren bütçede, bu yıl aynı dönemde 6.7 milyar lira açık oluştu. İlk ltı ayda faiz dışı harcamalar yüzde 18.1 artışla 142.6 milyar, faiz ödemesi yüzde 17 artışla 26.3 milyar lira oldu; faiz dışı bütçe fazlası yüzde 22.7 küçüldü.

Haziranda aylık bazda yüzde 10 dolayında gerçekleşen düşüşün, izleyen aylarda da aynı tempo ile devam etmesi durumunda; ilk yarıda 131 milyar lira olan toplam vergi gelirinin ikinci yarıda 117-118 milyar lirada, yılın tümündeki gelirin de 250 milyarın altında kalacağı görülüyor. İkinci yarıdaki tahsilatta yüzde 10’luk bir düşüş, yılın tümündeki vergi gelirlerinin geçen yılkinin altında çıkması anlamına geliyor. 2011 yılının tümünde 253.8 milyar liralık vergi tahsilatı gerçekleştirilmişti.