Devlerin kârını kamu yukarı çekti

Talip AKTAŞ

Türkiye’nin büyük sanayi şirketlerinin geçen yılki kârlılık ve yaratılan katma değer performansını, az sayıdaki kamu sermayeli şirketin rakamları yukarıya çekti. İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) açıkladığı Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu araştırmasında geçen yıl listede yer alan 11 kamu şirketi, sayısal olarak toplamın yüzde 2.2’sini oluşturmasına karşın, toplam kârda yüzde 21.1, yaratılan net katma değerde yüzde 11.9 ve milli gelir anlamındaki kârda da yüzde 20.2 oranında paya sahip oldu.

Listedeki 489 özel kuruluş 2016’da dönem kârını yüzde 14,9, kar-zarar toplamını yüzde 17,2 oranında artırırken, bu oranlar kamu sermayeli şirketlerde sırasıyla yüzde 166 ve yüzde 172,5 düzeyinde gerçekleşti. Bu şirketlerden, ilk 500 listesinde de kârlılık sıralamasında ilk ikide yer alan Türkiye Petrolleri A.O ile Elektrik Üretim A.Ş.’nin 6 milyar 463 milyon liralık kârı, 500 şirket toplam kârının yüzde 17.1’ini oluşturdu. Bu şirketlerin kârları ise esas olarak faaliyet kârlarından değil, ağırlıkla varlık satışlarından geldi.

Diğer bir ifadeyle, kamu kuruluşlarının varlık satışlarından oluşan kârlar, büyük sanayi kuruluşlarının toplam satış kârlılıklarını yüzde 20, aktif kârlılıklarını ise yüzde 15 oranında yukarıya çekti.

İSO araştırmasında, kamu sermayeli şirketlerin verileri, 2016’da da genel ortalamayı önemli ölçüde etkiledi. Her ne kadar bu şirketler sanayi üretimi faaliyetinde bulunsalar da fiyatlarının kamu tarafından yönlendirilmesi ve oldukça yüksek hacimli varlık satışları ortalama değerlerde önemli farklılıklar yarattı.

Satış kârlılığındaki artışa 14.4 puanlık katkı

DÜNYA’nın İSO araştırmasından yaptığı hesaplamalara göre, 500 Büyük Sanayi Kuruluşu (BSK) içindeki 11 kamu kuruluşu, üretimden satışlardaki yüzde 4.5 düzeyinde bulunan payını geçen yıl da korumasına karşın, satış kârlılığındaki artışa yüzde 14.4 puanlık katkı yaptı. Geçen yıl satış kârlılığı oranları 500 BSK’da yüzde 6.8, özel kuruluşlarda yüzde 5.6 düzeyinde gerçekleşirken, kamu şirketlerinin oranı yüzde 32.9 düzeyinde gerçekleşti. Bir önceki yıla göre ise özel şirketlerin satış kârlılığı yüzde 7.7 artmasına karşın, bu oran kamu şirketlerinde yüzde 133.9 oldu ve bu yüksek oranlı büyüme toplamdaki artışı da yüzde 22’ye taşıdı.

Aktif kârlılığındaki değişimi pozitife çekti

500 BSK içindeki özel sermayeli şirketlerin aktif karlılığı 2016’da bir önceki yıla göre yüzde 5.5’ten yüzde 5.4 gerilerken, kamu kuruluşlarında bu oran yüzde 6’dan yüzde 12.6’ya yükseldi. Kamu şirketlerinin aktif kârlılığında yüzde 100’ün üzerinde gerçekleşen artış oranı, 500 BSK’nın toplam aktif karlılık rasyosunu da yüzde 11 oranında yukarıya çekerek yüzde 5.6’den 6.2’ye çıkardı. Bu sonuçlara göre, 2016’da kamu sermayeli şirketlerin aktif kârlılık oranı özel sermayeli şirketlerin oranının yüzde 133 üzerinde gerçekleşti.

Özkaynak kârlılığını yükseltti

11 kamu şirketi 2016’da özkaynaklarının yüzde 19.4’ü oranında kâr elde ederken, bu oran özel şirketlerde yüzde 15.5’te kaldı. Kamu şirketlerinin bu rasyodaki rakamsal yüksek performansı 500 BSK’nın ortalama değerini de yükseltti ve toplam oranı 16.2’ye çıkardı. Özkaynak kârlılıgında özel sermayeli kuruluşlar 2015’e göre 0.6 puan (%4) artış yakalarken, kamu şirketlerindeki artış 10.5 puan (%118) düzeyinde gerçekleşti. Kamu şirketlerin bu sonuçla 500 BSK toplam özkaynak kârlılığını da yüzde iki puanlık artışla yüzde 16.2’ye taşıdı.

Kamunun yönlendirdiği fiyatlar katma değeri artırdı

Sayı itibarıyla 500 BSK’da yüzde 2.2 düzeyinde payı bulunan kamu şirketleri, devlerin 2016 yılında yarattığı toplam net katma değerin yüzde 12’sini oluşturdu. Bir önceki yıla göre katma değerdeki artış oranları özel şirketlerde yüzde 18.5 iken, kamu şirketlerinde yüzde 88.6 düzeyinde gerçekleşti. Diğer bir ifadeyle kamu, 2016’da bir önceki yıla göre özel şirketlerden yaklaşık 5 kat daha fazla katma değer artışı sağladı. Kamunun katma değerdeki yüksek artışı, 500 büyük şirketin ortalama artışı oranını da yüzde 24’e yükseltti. Böylece kamu şirketlerinin bu kalemdeki büyümeye katkısı 5.5 puan (yüzde 30) oldu. Katma değerde kamu tarafının sağladığı artış, esas olarak ise rekabetçi piyasa fiyatlarından değil, fiyatların kamu tarafından yönlendirilmesinden kaynaklandı.

Katma değer sigara ve içkiden…

500 Büyük Sanayi Kuruluşu’nun 2016 yılında yarattığı brüt katma değer bir önceki yıla göre yüzde 20 artış gösterirken, katma değerin net satışlara oranı da yüzde 33.8’den yüzde 37.3’e yükseldi. Üretilen net katma değerin yüzde 30’lara varan orandaki bölümünü, önceki yılarda olduğu gibi geçen yıl da üzerinde yüksek oranda vergi yükü bulunan içki ve sigara üreticilerinin rakamları oluşturdu. Bu gruptaki şirketlerin katma değer artışında yıl içinde içki ve sigaraya yapılan zamlar da etkili oldu.

500 büyük kuruluş içinde yer alan üç büyük sigara ve tütün üreticisi ile üç büyük alkolü içecek üreticisi fi rmalardan, sadece Anadolu Efes ve JTI Tütün Ürünleri Sanayi brüt katma değer verisini açıkladı. Bu iki şirketten Anadolu Efes 930 milyon liralık üretimden satışlarına karşın 3 milyar 539 milyon liralık brüt katma değer yarattı. JTI’de de satışların tutarı 1.4 milyar lira düzeyinde iken, yaratılan katma değerin büyüklüğü 10 milyar lirayı aştı. Sadece bu iki şirketin ürettiği katma değer 500 büyük şirketin toplam katma değerinin yüzde 7.4’ünü oluşturdu…

Borçlanmada da kamu daha hızlı

Dev sanayi kuruluşlarında geçen yıl karlılık ve katma değer oranlarını yukarı çeken kamu kuruluşları, özel şirketlere göre daha düşük oranlara sahip olmakla birlikte, borçluluk oranlarında ise tersine bir performans sergiledi. 2015’e göre kamu kuruluşlarının toplam borçlarındaki artış bir önceki yıla göre yüzde 42.7 düzeyinde gerçekleşirken, bu oran özel sermayeli şirketlerde yüzde 23 düzeyinde kaldı.

Aynı şekilde kısa vadeli mali borçlarda da özel şirketlerdeki yüzde 13’lük artışa karşın, kamu şirketlerindeki artış yüzde 76’yı buldu. Bu gelişmelere paralel olarak, özel şirketlerin mali borçlarının aktifl erine oranı bir önceki yıla göre 0.6 puanlık düşüşler yüzde 35.9’a gerilerken, bu oran kamu şirketlerinde 2.5 puanlık artış yüzde 15.8’e yükseldi. Kamu şirketlerinin toplam borç/aktifl er ve toplam borç/özkaynaklar rasyolarındaki büyüme de özel şirketlerdeki büyümenin üzerinde gerçekleşti.

İş dünyasında İSO 500'ün yansımaları sürüyor

• Adana Sanayi Odası (ADASO) Başkanı Zeki Kıvanç: Sıralamaya giren firma sayımızın 14’ten 13’e gerilemesinden üzüntü duyduk. Ülkenin 2016 yılında karşı karşıya kaldığı sorunlardan Adanalı firmalar da olumsuz etkilendi. 2017 yılının özellikle ikinci yarısında önemli bir toparlanma bekliyoruz. Sıralamada 5 firmamız gerilerken, 6 firma ise daha üst sıralara çıktı. 2016 gibi oldukça zor bir yılda, özellikle ülke olarak geçirdiğimiz hassas süreçte tedbirli hareket etmek zorunda kalan ve zor şartlarda belirsizlikleri yönetme başarısını gösterip Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşu arasına giren Adana sanayi firmalarımızı kutluyorum.

• Denizli Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı (DSO) Müjdat Keçeci: Marmara Bölgesi, her sene olduğu gibi yine listeye damgasını vurdu. Anadolu’daki sanayicilerimiz ne yazık ki hep ikinci planda kalıyor. Denizli’nin listede geçen yılki gibi 12 firma ile temsil edilmesi istikrarımızı gösterse de uzun yıllardır Denizli’de yeni yatırım yapılmadığı gibi bir gerçeği de önümüze seriyor. Benzer yapı ve büyüklükteki diğer illerin sıralamasına baktığımızda da 2015 yılındaki firma sayılarına göre bu sene bazı illerde düşüş bazı illerde ise yükselişler mevcut. Geçen seneye göre Gaziantep firma sayısını yükseltirken, Denizli ve Kayseri yerinde saydı. Konya ve Manisa İSO 500’deki temsilcilerini azalttı. Denizli olarak kaç yıldır hemen hemen aynı firma sayısıyla listede yer alıyoruz. Önümüzdeki yıllarda İSO 500’deki firma sayımızı arttırmayı ümit ediyoruz. Ancak her zaman söylediğim gibi, Denizli’ye yeni yatırım gelmedikçe bu tablonun değişeceğini düşünmüyorum.

• Denizli Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı Uğur Erdoğan: Denizli’den listeye giren 12 firmadan 5’i kablo ve bakır tel, 2’si demir-çelik, 2’si gıda, 2’si tekstil ve 1’i enerji sektöründe faaliyet gösteriyor. Son 5 yılın verilerini değerlendirdiğimizde, ilk 500 firma sıralamasına 11-12 firmanın girdiği görülmektedir. Türkiye’nin en büyük firmaları arasına giren firmalar aynı zamanda en çok ihracat yapan firmalar. Bu veriler, Denizli’nin Türkiye ekonomisinin lider illeri arasında olduğunu ortaya koymaktadır. Bu anlamda 12 firma kentimizin gururu olmuştur.

• Çerkezköy Organize Sanayi Bölgesi (ÇOSB) Yönetim Kurulu Başkanı Eyüp Sözdinler: Türkiye’nin en önemli üretim ve sanayi bölgelerinden ÇOSB, altyapısı, konumu ve kurumsallaşmış yapısıyla katılımcılarına verdiği desteği artırarak sürdürecek. ÇOSB birçok konuda olduğu gibi yeni üretim devrimi Sanayi 4.0’ın da Türkiye’de öncüsü olacaktır. Katılımcılarımıza sürdürülebilir bir rekabet ortamı yaratmak amacıyla var gücümüzle çalışıyoruz. İSO 500 2016 verilerine göre bölgemizden 19 firmanın listeye girmesi çok önemli. Biz ÇOSB yönetimi olarak katılımcılarımızın en verimli üretimi sağlamaları, katma değeri yüksek teknolojili üretim yapabilmeleri için ulaşım, iletişim, altyapı çalışmalarımızı aralıksız sürdürüyoruz.

• Bozüyük Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Buğra Levent: Geçen yıl listede Bozüyük TSO’ya kayıtlı olarak üretim faaliyeti ilçemizde bulunan 8 firma yer alırken bu sayı 2016 yılında 10 firmaya yükseldi. Bozüyük küçük bir ilçe olmasına rağmen ciddi sanayi kuruluşlarıyla ülke ekonomisine gerek ihracat ve istihdam anlamında uzun yıllardır ciddi katkılar sunuyor. Son dönemde yaşanan canlılık ve yeni yatırımlar önümüzdeki yıllarda Bozüyük’e daha fazla yeni yatırımcının geleceğinin müjdesini veriyor. 2018’de tamamlanacak Bozüyük Lojistik Merkez Projemiz ile yeni yatırımcılarımıza yeni bir avantaj daha sunacağız. İstanbul’un arka bahçesi konumunda bulunan ilçemize önümüzdeki yıl ve dönemlerde sanayicilerin her geçen gün daha da tercih edeceklerini inanıyorum.

• Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası (KMTSO) Yönetim Kurulu Başkanı Serdar Zabun: Bugün, ekonomide yeni kahramanlık hikâyeleri yazan Kahramanmaraşlı şirketler, her türlü zorluklara karşın çalışarak, üreterek Türkiye’nin ve Kahramanmaraş’ın gücüne güç katmışlardır. Ekonomide genelde 20. sıralarda yer alan Kahramanmaraş, büyük şirketler kategorisinde ise 11. sıraya yükselme başarısını gösterdi. Bunun mutlaka devam etmesi gerektiğine inanıyorum. Büyük şirketlerimizin artması ekonomik kalkınmasının anahtarıdır diye düşünüyorum. Kahramanmaraş’tan listeye girme başarısını gösteren 10 şirketimize gösterdikleri performans ve kentimize yaşattıkları gurur dolayısıyla ayrı ayrı teşekkür ediyorum.