İşsizlik sorunu, yürürlüğe giren "İstihdam Paketine" de sığmadı

ANKARA - Şubat 2008 itibariyle Türkiye'de "resmi" işsiz sayısı 2 milyon 642 bin kişiye, işsizlik oranı da yüzde 11.6'ya yükselirken, soruna çözüm getirmesi beklenen "İstihdam Paketi" özellikle Anadolu iş çevrelerince yetersiz bulundu. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün onayı üzerine önceki gün Resmi Gazete'de yayımlanan 5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun'la öngörülen teşviklerin daha yürürlüğe girer girmez eleştirilere uğraması dikkati çekiyor. Anadolu iş dünyasının pakete yönelik değerlendirmelerinde ortak istem; istihdam teşviklerinin bölgeler arası gelişmişlik farklarını ve sektörel ayırımları dikkate alan mikro tedbirlerle genişletilmesi. Anayasa Mahkemesi'nce iptal edilen 5084 sayılı kanunun bir an önce bu anlayışla yenilenmesi isteniyor. İstihdam Paketi'nde yetersiz bulunan teşviklerin başında 5 puanlık SSK prim indirimi geliyor. İndirim "iyi niyetli bir adım" olarak nitelendirilirken, tek başına fazla etkili olamayacağı savunuluyor. Diğer bir eleştiri, kanunun geçici 7. maddesiyle düzenlenen 18-29 yaş arası istihdama ilişkin. Madde, bu yaş sınırları içinde istihdam edilecek kadın ve erkek çalışanların SSK primlerinin kademeli olarak İşsizlik Sigortası Fonu'nca üstlenilmesini öngörüyor. Ancak, bu uygulamanın halen 29 yaş ve üzerindeki mevcut çalışanlar için işten çıkarılma tehlikesi doğuracağı belirtiliyor. DÜNYA Mikro Politika'ya istihdam teşvikleriyle ilgili görüş bildiren beş önemli ilin oda başkanları arasında en kapsamlı değerlendirme Adana Sanayi Odası Başkanı Ümit Özgümüş'ten geldi. Özgümüş, özellikle 18-29 yaş grubu istihdamına ilişkin uyarısıyla dikkati çekti. Ayrıca, Denizli Sanayi Odası Başkanı Müjdat Keçeci, yatırım ortamı; Kayseri Sanayi Odası Başkanı Mustafa Boydak yüksek, istihdama sahip işyerlerine farklı teşvik; Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Mehmet Kaya, bölgelere ve sektörlere göre teşvik ve yüksek prim indirimi; Samsun Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Adnan Sakoğlu da istihdam üzerindeki yüklere ilişkin görüşleriyle eleştiri yelpazesine katkıda bulundu. Kayıtdışılığı engelleyecek radikal uygulamalara ihtiyaç var Adana Sanayi Odası Başkanı Ümit Özgümüş: İşsizliği azaltmanın yolu, sanayie rekabet gücü kazandıracak yapısal reformları gerçekleştirip, kendi kaynaklarımızla katma değer yaratarak ihracat yapmak ve çok ciddi dış ticaret açığına neden olan ithalatı ikame edecek ürünler üretmek. Uzun yıllardır Türk sanayiinde rekabet gücünü engelleyen önemli faktörlerden başta geleni istihdam üzerindeki vergi yükleri ve zorunlu istihdamdı. Kayıtdışılığın önlenmesi yönünde ciddi bir irade gösterilemediği için, kayıtdışı işçiliğin faturası kayıt içindeki işletmelere yüklendi. İşletmeler, dünya ile rekabet eden iktisadi birimler olduğu gözardı edilip, işsizliğe çare olarak, çeşitli meslek mensuplarından eleman çalıştırma zorunluluğuyla adetâ sosyal kurumlara dönüştürüldü. Meslek şovenizmi yapılıyor Buna rağmen, yine popülizmin, meslek şovenizminin, eski alışkanlıkların devam ettiğini de görüyoruz. 1136 sayılı Avukatlık Kanunu'nun 35. maddesine göre sermayesi 50 bin YTL'yi geçen şirketler, ihtiyacı olsun olmasın, baroların belirleyeceği ücretle avukatla sözleşme yapıp, her ay para ödemek zorunda bırakıldılar. KOBİ niteliğindeki bazı firmalar birkaç müşterisiyle yıllarca hiçbir ihtilaf olmadan çalıştılar. Sermayesi avukat bulundurma sınırını geçen bazı KOBİ'ler de piyasa koşullarından dolayı üretime ara verdiler. Ama her iki gruptakiler de yasa gereği her ay zorunlu olarak avukata para ödemek zorundalar. Avukatın zorunlu olmaktan çıkarılması yönündeki talebimiz ne yazık ki kabul görmedi. Gençlerin istihdamı sosyal yaralar açar Pakette istihdama hiçbir yarar sağlamlayacak; toplumsal ve sosyal zararlara yol açacak maddeler de var. Örneğin 18-29 yaş grubundaki genç nüfusun istihdamına verilecek teşvikler, ilave tek bir istihdam yaratamaz. Sadece işsizliği belirli bir yaş grubundan alıp başka bir yaş grubuna yükler. Hiç bir işveren ihtiyacı olmadığı halde sadece prim desteği var diye yeni işçi almaz. 18-29 yaş arası eleman alanlara prim verileceği için, işveren rekabet edebilmek ve prim avantajından yararlanabilmek amacıyla 30 yaşa gelmiş işçileri çıkararak, genç eleman istihdam edecektir. Bu, verimlilik, üretkenlik açısından bakarsak kayıptır, Çünkü 30 yaşına kadar işi öğrenmiş, eğitilmiş, deneyimli işçinin yerine yenileri gelecektir. Sosyal açıdan da yeni yaralar açar. 30 yaşın üzerindeki işçilerin de işe ihtiyacı var, onların da evi çocuğu var, kira ödüyor, çocuk okutuyor. Çözüm, bu zorlama önlemler yerine, kayıtdışı istihdamı önlemek; istihdam üzerindeki vergi ve prim yüklerini tabana yayıp azaltmak ve sanayie rekabet gücü kazandırmaktır. Bu anlamda SSK priminden 5 puan düşürülmesi olumlu bir başlangıç olmakla birlikte, gelir azalmasına yol açmadan devamının gelebilmesi ve en azından rekabet ettiğimiz ülkeler seviyesine çekilebilmesi için kayıtdışılığı engelleyecek cesur, radikal, ayağı yere basan uygulamalara ihtiyaç var. Gelişmişlik farkları ortadan kaldırılmalı Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Mehmet Kaya: İstihdam Paketi tek başına yeterli değil. Bu tür paketler bölgesel gelişmişlik farkları, kalkınma dinamikleri de dikkate alınarak açıklanmalı. Sektörel bazda da çalışma yapılabilirdi. Bu noktada, teşvik düzenlemesi önem taşıyor. 5084 sayılı Teşvik Yasası iptal edildiği için yatırımlarda yeniden bekleme dönemine girildi. Bölgesel gelişmişlik farklarını da kapsayacak bir teşvik paketi bekleniyor; herkes ona göre adımını atacak. Bu nedenle teşvik paketi çok fazla geciktirilmeden hayata geçirilmeli. Yeni teşvik yasası yürürlüğe girerse istihdam konusu daha fazla ivme kazanacak. 5 puanlık SSK primi indirimi bu güne kadar çok konuşulmuş; ama hayata geçirilmemişti. İndirim önemli fakat Türkiye'de enflasyonla ilgili bir belirsizlik var: Artık tek rakamlı enflasyon olamayacağı hükümet tarafından da dile getiriliyor. Beklenti yükseldi. Bu durum da dikkate alındığında daha yüksek bir indirim yapılabilirdi. 5 puanlık indirim yeterli olmayacak Denizli Sanayi Odası Başkanı Müjdat Keçeci: İstihdam Paketi uzun süredir beklediğimiz bir düzenlemeydi. Bugün Türkiye'nin en önemli, en sıkıntılı konularının başında istihdam geliyor. Genç nüfusta yoğun bir işsizlik söz konusu: Özellikle 18 ile 23 yaş arasındaki gençlerde işsizlik oranı yüzde 15'lere ulaşmış durumda. Genç işsizlerin istihdamı konusunda atılan adımların sonuç vermesini, sorunun çözümü noktasında katkı sağlamasını bekliyoruz. 50 kişi ve üzerinde istihdam sağlayan işyerlerinde terör mağduru gibi birtakım personelin çalıştırılması zorunluluğunun kaldırılması; bu konuda bir kısıt getirilmemesi önemli bir adım. 5 puanlık prim indirimi yeterli olmayacak; çünkü işveren üzerinde çok ciddi bir yük var. Bunun 5 puan indirilmesiyle bugünkü şartlarda rahatlamak mümkün değil. İndirimi iyi niyetli fakat yetersiz bir adım olarak görüyoruz. Paket, Türkiye'nin en önemli sorunu konusunda önemli bir tasarruf. İşverenler olarak arkasından yeni düzenlemelerin yapılmasını bekliyoruz. Yüksek faizin yatırımları engellediği, yatırım olmayınca da istihdamın artmayacağı kanaatindeyim. İstihdam için ne kadar paket açıklarsanız açıklayın, ne kadar iyileştirme yaparsanız yapın; işin en önemli ayağı yatırımdır. Ama faizler böyle artarsa, yatırımları engellersiniz, yeni istihdam yaratamazsınız. Açıkladığınız istihdam paketlerinin önemi kalmaz. Bin kişilik istihdama sahip işyerlerine farklı teşvik sağlanmalı Kayseri Sanayi Odası Başkanı Mustafa Boydak: İstihdam Paketi'ndeki düzenlemeleri olumlu buluyoruz. Genç ve kadın istihdamına yönelik önemli adımlar atılıyor. Sağlanan teşvikler son derece önemli. İyi niyetle hazırlanmış bir paket; ancak devamı gelmeli, bunlara benzer mikro reformlarla devam etmeli. Gelir Vergisi Kanunu'nda değişiklik yapılmalı, asgari ücrette çok cüz'i bir vergi olmalı, yeni teşvik yasası da hemen çıkarılmalı. 5 puanlık prim indirimi önemli; ama yeterli değil. Bu dönüşümün devam etmesi gerekiyor. İstihdam kapasitesi yüksek olan; meselâ bin kişi ve üzerinde istihdam sağlayan işyerleri için daha farklı düzenlemelere gidilebilir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri için gelişmişlik farkları da dikkate alınarak ayrı bir istihdam ve teşvik paketi ortaya konulmalı. İstihdamın artırılmasında, yeni teşvik paketi de büyük önem taşıyor. Her yöre sanayi, tarım, hayvancılık ve diğer özelikleri itibariyle tek tek ele alınıp bu çerçevede ayrı ayrı desteklenmeli. İstihdam Paketi'nde 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerinde zorunlu istihdamla ilgili düzenlemeler son derece isabetli. Bugün işyerlerinin yüzde 98'i 50 kişinin altında istihdam sağlıyor. Çünkü işadamlarımız 50'nin üzerine çıkmıyorlardı; bu durum da ortadan kalkmış oldu. Paket olumlu ama yeterli değil Samsun Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Adnan Sakoğlu: Uzun zamandır konuşulan ve kamuoyunda İstihdam Paketi olarak bilinen kanun tasarısının yasalaşması pek çok değişiklik getirmiştir. Bu çalışmayı olumlu bulmakla beraber istihdam üzerindeki yüklerin hafifletilmesi anlamında yeterli olmadığı kanaatini taşıyorum. Ayrıca, SSK prim borçlarına getirilen afların alışkanlık haline gelmesi ve bu anlamda her zaman bir beklenti içine girilmesini doğru bulmuyorum. Bunu primlerini zamanında ödeyen işadamlarına yapılan bir haksızlık olarak görüyorum. Başlıca istihdam teşvikleri . SSK ve Bağ-Kur prim borcunun tamamını, gecikme cezası ve gecikme zammının yüzde 15'ini 1 ay içinde peşin ödeyenlerin, borç faizlerinin yüzde 85'i silinecek. . Sigorta primi işveren hissesi 5 puan indirildi. Sigortalıların; malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinden işverenin ödeyeceği tutarın 5 puanını Hazine karşılayacak. . Asıl işveren ile alt işveren (taşeron şirket) arasında yazılı sözleşmeyle ilişki kurulacak. Alt işveren kendi işyerinin tescili için asıl işverenden aldığı yazılı işverenlik sözleşmesini, gerekli belgelerle, çalışma bölge müdürlüklerine bildirecek. . Eski hükümlü ve terör mağduru çalıştırma zorunluluğu kaldırıldı. Özel sektörde daha önce işçi sayısının yüzde 6'sı oranındaki özürlü çalıştırma şartı yüzde 3'e çekildi. 50 veya daha fazla işçi çalıştırılan özel sektör işyerlerinde yüzde 3 özürlü; kamu işyerlerindeyse yüzde 4 özürlü, yüzde 2 eski hükümlüyü meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmak zorundalar. . Özel sektörün zorunlu yüzde 3'lük özürlü kontenjanında istihdam edilenlerin primlerini Hazine ödeyecek. Yükümlü olmadıkları halde veya kontenjan fazlası özürlü çalıştıran işyerlerinde bu elemanlara ait primlerin yarısını da Hazine ödeyecek. . İşe yeni alınacak kadınlarla, 18-29 yaş arasındaki gençlerin işverene ait SSK primleri 5 yıl boyunca İşsizlik Sigortası Fonu'ndan karşılanacak. İSF'nin prim desteği 1. yıl için yüzde 100, 2. yıl için yüzde 80, 3. yıl için yüzde 60, 4. yıl için yüzde 40, 5. yıl için yüzde 20 oranlarında uygulanacak. . Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılacaklarda, mesleki eğitim şartı aranacak. Mesleki eğitim almamış olanlar bu tür işlerde çalıştırılamayacak. . Kreş kurma zorunluluğu bulunan işletmeler bu hizmeti dışarıdan alabilecek. . İşverenin konkordato ilan etmesi, aciz vesikası alması, iflâsı veya iflâsın ertelenmesi nedenleriyle ödeme güçlüğüne düştüğü hallerde geçerli olmak üzere, işçilerin iş ilişkisinden kaynaklanan ve 3 ay ödenmeyen ücret alacaklarını karşılamak amacıyla Ücret Garanti Fonu oluşturulacak. . İşyerinde işin geçici olarak en az 4 hafta durması veya kısa çalışma hallerinde işçilere çalıştırılmadıkları süre için İşsizlik Sigortası'ndan kısa çalışma ödeneği ödenecek. Türkiye'de işsizliğin son fotoğrafı . Şubat 2008 itibariyle Türkiye genelinde işsiz sayısı geçen yılın aynı dönemine göre 55 bin artışla 2 milyon 642 bin kişiye yükseldi. İşsizlik oranı da 0.2 puanlık artışla yüzde 11.6 oldu. İşsizlik oranı kentlerde 0.4 puan artışla yüzde 13.4, kırsalda 0.3 puanlık azalışla yüzde 8.5. . İşsizlerin yüzde 74.8'i erkek. Yüzde 59.7'si lise altı eğitimli. . Yüzde 25.7'si bir yıl ve daha uzun süredir iş arıyor. İşsizlerin yüzde 32.2'si "eş-dost" vasıtasıyla iş bulmaya çalışıyor. . İşsizlerin yüzde 84.8'ini (2 milyon 241 bin kişi) daha önce bir işte çalışmışlar oluşturuyor. Bu durumdakilerin yüzde 46.2'si "hizmetler", yüzde 23.6'sı "sanayi", yüzde 20.5'i "inşaat", yüzde 9.7'si ise "tarım" sektöründe istihdam edilmişler. . Şubat 2008 döneminde çalışma çağındaki nüfus geçen yılın aynı dönemine göre 737 bin kişi artarken, istihdam edilenlerin sayısı 104 binde kaldı. Toplam istihdam da 20 milyon 162 bin oldu. Bu dönemde tarımda çalışan sayısı 252 bin kişi azaldı, tarım dışı sektörlerdeyse 355 bin kişi arttı. . İstihdam edilenlerin yüzde 23.6'sı tarım, yüzde 21.3'ü sanayi, yüzde 5.1'i inşaat, yüzde 50.1'i ise hizmetler sektöründe. Türkiye genelinde işsizlik oranı yüzde 11.6 iken tarım dışı işsizlik oranı yüzde 14.2.