İstanbul'un ortasında bir botanik bahçesi

NERMİN SAYIN

Sizi bu “Hafta Sonu Molası”nda doğanın kucağına davet ediyorum. “Yolumuz uzun” diye düşündünüz hemen değil mi? Yoo, aksine, İstanbul’daysanız şehrin ortasında bir durak bu... Hem de öyle bir yer ki bir yanınızda 500 yaşında bir zeytin ağacını, diğer yanınızda Tuz Gölü civarının 40’tan fazla endemik bitkisini bulmak mümkün. Sağınızda meşe türleri kol kola girmişken, solunuzda Japon sakuraları arz-ı endam ediyor... Devamı da var: Eber ve Akşehir gölü etrafında yaşayan; köylülerin arazi açmak için söküp attığı; tehdit altındaki piyan bitkisinin özel alanı, kayaların arasından yaşama sevinciyle fışkırmış onlarca renkte çiçek, Teksas’tan gelme dikensiz kaktüs, arboretum da denen canlı ağaç müzesi, pembeden beyaza renk renk nilüferler, kameriyeyi sarmış arapyaseminleri ve daha bin 600 civarından canlı bitki çeşidi karşılayacak sizi burada... Altını çizerek söylemekte fayda var; bu haftaki güzergâhımızın tek işlevi, ziyaretçisini doğayla buluşturmak değil... Asıl görevi ekosistemi dengede tutmak için hayati bir öneme sahip olan biyoçeşitliliğin bir anlamda bekçiliğini yapmak; kurucusunun deyişiyle dünya bitkilerini tanımak, tanıtmak ve korumak... Merak ettiniz değil mi! Hadi, hem keyifl i bir gün geçirmek hem de bitkibilim alanındaki bilgilerimizi artırmak üzere yola koyuyalım: İstikâmetimiz Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi (NGBB)... Üstelik çok şanslıyız, rehberlerimiz bizzat bahçenin kurucusu Ali Nihat Gökyiğit ve müdürü Prof. Dr. Adil Güner...

Nihat Gökyiğit; bildiğiniz gibi Tekfen’in kurucularından. Çevre sevdalısı Gökyiğit; TEMA gibi kuruluşlarda da büyük emeği olan isimlerden. Doğayı korumak için kendine sürekli “Ne yapabiliriz?” diye soran ve bunun yanıtını da çalışmalarıyla arayan bir iş adamı, o... Çabalarını Ali Nihat Gökyiğit Vakfı (ANG Vakfı) bünyesinde sürdüren doğa tutkunu, 1995’te eşini kaybedince, onun adını yaşatmak için bir hatıra parkı oluşturmak istiyor. Ümraniye ile Ataşehir arasındaki otoyolların kavşağında, tek bir dikenin bile yaşamadığı araziye 52 bin fidan dikilerek başlıyor macera. Toprağın kendisine sunulanı sevinçle kabul etmesi Gökyiğit’te hatıra parkından bir botanik bahçesine dönme fikrini yaratıyor. O fikir de, bugün 46 hektara ve 8 adaya yayılan botanik bahçesini. Üstelik, 2003’te açılan NGBB, otoyol kavşağında kurulmuş ilk ve tek botanik bahçesi. Trafiğin, gürültünün, telaşın ortasında bir vaha âdeta.

NGBB’ye çoluk çocuk gelip bitkilerle, burada mutlu mesut yaşayan tavuskuşundan kaplumbağaya pek çok hayvanla tanışıp doğaya yaklaşarak, mis gibi çiçekleri koparmadan koklayarak nefis bir gün geçirmek mümkün. Bu molanın keyif tarafı. Bir de öğretici yönü var ki kazla ördeği ayıramayan, manolyayla kamelyayı karıştıran çocuklar için hem eğlence hem ders.

Bahçenin yaratıcıları tüm bu güzelliği doğa severlerle paylaşmanın yanı sıra doğal afetlerin sayısının ve şiddetinin korkulacak derecede arttığı, su kıtlığı ve gıda güvenliğinin en önemli meselelerden olduğu dünyamızın geleceği için biyolojik çeşitliliği muhafaza etmek adına da harıl harıl çalışıyorlar. Doğal yaşlı ormanları korumak için Karacabey civarında 10 yıldır yürütülen ve 2.5 milyon ağaca ulaşan ağaç tarımı, yöresinde organik çay üretilmesi, ve çay alanının bir bölümünde çok daha kıymetli olan açelya-kamelya gibi akraba bitkilerin yetiştirilmesi, susuzluk sorununa karşı Tuz Gölü civarı bitkilerin bahçede üretilmesinin denenmesi, tehdit altında bir baklagil olan piyana yönelik araştırmalar projelerinden yalnızca birkaçı... Beni en çok etkileyeni de sürekli “Ne yapabiliriz?” diye soruyorlar kendilerine. Sahi, biz ne yapabiliriz? Belki, ilk iş NGBB’ye gelip metropol yaşamında körleşen doğa sevdamızı yeniden yeşertebiliriz... Ne dersiniz?

Türkiye'nin florası için binbir emek

“Burada bir botanik bahçesinin fonksiyonlarının hepsini bulabilirsiniz. Herbaryum, tohum bankası, kütüphane, araştırma alanları, koleksiyonlar ve bütün bitki çeşitlerini olabildiğince korumak... Hepsi var ama ufak çapta” diyen Nihat Gökyiğit, sözlerini “Bir konu var, onu çok büyük çapta ele aldık, o da Türkiye florasının yazılması” şeklinde sürdürüyor. Flora Araştırmaları Derneği işbirliğiyle hazırladıkları Resimli Türkiye Florası’nın 2. cildi yayınlandı, tamamı ise 30 cilt olacak. Adil Güner’in verdiği bilgiye göre 2030’da tamamlanmasını planlanan yapıtta pek çok bitki ressamı ve bilim adamı aktif olarak çalışıyor. Daha önce bir kez Latince, bir kez de İngilizce yazılmış floramız. İlk kez Türkçe. Böylece konuya ilginin artırılması da hedefl eniyor. "Cumhurbaşkanlığı’nın himayelerinde" gerçekleşen proje için bir Türkçe isim havuzu da oluşturulmuş. Şuan 86 bin bitki ismi havuzda kayıtlı. Bu bilgiyi yaymak, ekosistemin sürekliliğine sahip çıkan nesiller yetiştirmek için çok önemli.

Tehlike altındaki bitkileri koruyorlar

46 hektara yayılan NGBB, ülkemizin birkaç botanik bahçesinden biri. Ali Nihat Gökyiğit’e göre bu konuda karnemiz çok güzel değil. “Türkiye’nin 10 bin türden fazla bitkisi var, bunun üçte biri civarındaki türler çeşitli derecelerde tehdit altında. Karnemiz çok güzel değil dememin nedeni, bu görevi yerine getirecek botanik bahçesinin sayısı Türkiye’de 10’dan az. Kimi ülkelerde 100’den fazla bahçe var, tehdit altındaki bitki türü ise 500” diyor. Türkiye’de nesli tehlikede olan piyan, aydın gaşağı, yanardöner, yataksüseni, kangay, tülüşah, zingit, Gürsöğüt Geveni, Beypazarı Geveni, Kaya Sarımsağı, Sultan Pelemiri gibi pek çok bitki türü NGBB'de özenle korunuyor.

Heykellerle süslü

Bahçeyi gezerken yer yer zevkli heykellere de denk geleceksiniz. Aralarında Nezahat ve Nihat Gökyiğit’in büstlerinin de bulunduğu bu eserler, çiftin kızı Vahide Gigin’in çalışmaları... Bir park değil bir botanik bahçesi olduğu için pikniğe sadece Mesire Adası’nda izin verilen NGBB’de çeşitli eğitim programları da var. www.ngbb. org.tr, www.bizimbitkiler.org.tr, www.bizimcicekler.org. tr ve www.tehditaltindabitkiler.org.tr bahçenin botanik hakkında bilgi alabileceğiniz kimi web adresleri.