Kümelenme TTK'da yer almalı

Canan SAKARYA - Özüm ÖRS

ANKARA -  Türkiye'nin mevcut sanayi yapılanmasında sıçrama yaratabilecek kümelenme modeli başta Ankara OSTİM olmak üzere Kütahya, İzmir gibi öncü illerde sessiz sedasız gelişiyor. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nın 15 Eylül'de Resmi Gazete'de yayımlanan 'Kümelenme Destek Programı Yönetmeliği', özellikle kümelenme girişimlerinin yapılanması, kurumsallaşması,  yönlendirilmesi, değerlendirilmesi ve desteklenmesine ilişkin düzenlemeleriyle önemli ve olumlu bulunurken, bazı eksikliklere de dikkat çekiliyor.

Kümelenme faaliyeti içinde yer alanların üzerinde durduğu en önemli konuların başında devlet tarafından sağlanan yüzde 50 destek miktarının artırılması talep ediliyor. Kümelerin statüsü de tartışılan konular arasında. Kümelenmelerin kurumsal altyapısının kümelerin dernek statüsünde olması nedeniyle gelişemediği, eksik bulunan bir diğer konu. Kümelenme kavramının  Türk Ticaret Kanunu'nda yer alması kâr amacı gütmeyen şirket yapılarına benzer imkânlar sağlanması da talepler arasında yer alıyor.

DÜNYA Mikro Politika, 2000'li yılların ikinci yarısından itibaren sanayi dünyasının ilgi alanına giren kümelenmelerin geldiği noktayı, uygulandığı illerde destek yönetmeliği kapsamında araştırdı.

Kümelenmenin mesafe aldığı iller

Eskişehir-Bilecik-Kütahya'da kurulu Seramik İş Kümesi Derneği, İzmir'de Ege Soğutma Sanayicileri ve İşadamları Derneği, Samsun'da Medikal Sanayi Kümelenme Derneği, OSTİM'de faaliyet gösteren Savunma ve Havacılık Kümesi (OSSA) ve İş ve İnşaat Makineleri Kümesi (İŞİM) başkan ve koordinatörlerinin değerlendirme ve faaliyetlerine ilişkin bilgiler, kümelenmenin önemini kavramış illerde önemli mesafeler alındığını gösteriyor. Özetle, kümelenme, dikkatli ve seçici destek, doğru sektör ve yörelere odaklanmak şartıyla Türk sanayii için yeni bir sıçrama fırsatı yaratabilir.

İŞ DÜNYASI TEMSİLCİLERİNİN GÖRÜŞLERİ

Zeki Şafak Ozan
Eskişehir-Bilecik- Kütahya Seramik İş Kümesi Derneği Başkanı
Tabandan yukarıya doğru bir modele ihtiyaç var

Eskişehir- Bilecik-Kütahya (EBK) bölgesi, 2007 yılında Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın girişimleriyle başlatılan ve AB tarafından fonlanan  "Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi" sonucu belirlenen en rekabetçi 10 bölge arasında yer aldı. Bölgesel aktörlerin katılımıyla yol haritası belirlendi, sonra Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından "2012-2015 Türkiye Seramik Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı" yayımlandı.

Ardından Mayıs 2010'da oluşturduğumuz Seramik İş Kümesi Eskişehir-Bilecik-Kütahya bölgesinin seramikte marka haline gelebilmesi için ilk adımı attı. Kümelenme, önümüzdeki süreçte yerleşik bir kültür olarak tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de ekonominin önemli bir parçası haline gelecek.

EBK Seramik İş Kümesi olarak önümüzdeki dönemlerde gerçekleştirilecek ortak satın alma, Ar-Ge, üretim-deneme ve lojistik gibi, kümelenmenin tüm fonksiyonlarını yerine getiren ve küme içerisinde üretici veya tedarikçi olmak üzere aynı değer zincirinde yer alan tüm aktörler küresel rekabette bir adım önde olacaklar. Küme Destek Programının  sanayinin ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde tasarlandığı söylenebilir.

Kümelenmede tabandan yukarı bir model ortaya çıkmalı; kümelenmek isteyen sektördeki aktörler bu yapıya gönüllü olmalı. Yukardan aşağı politikalar kümelenmeyi bırakın işler kılmayı, işlevsellikte tıkama noktasına getirebilmekte. Politika yapıcılara düşen, istekli, kümelenmeyle topyekûn büyüme hedefleyen, işlevselliği hızlandıracak düzenlemeleri yapmak.

Program yönetmeliğinde yapılan kümelenme tanımı ile destek programında; potansiyel veya mevcut  kümelerde üniversite-sanayi işbirliğinin zorunlu kılınması, kümelerde yer alabilecek kurumların belirlenmesi, etiketleme yöntemi, ayrıca kümelerin seçiminde yer alacak olan komisyon, genel olarak programın hedeflerine ulaşması ve uygulanabilirliği açısından olumlu.

Programla kümelenmeye destek ortaya konmakla birlikte, kümelerin edinmeleri gereken tüzel kişilik şekli de açıkça tarif edilmeli, potansiyel kümelerin kuruluşunu hızlandıracak yapılar önerilmeli.

Kümelenme kavramı  Türk Ticaret Kanunu'ndada yer bulmalı, kâr amacı gütmeyen şirket yapılarına benzer imkânlar sağlanmalı. Programdaki yüzde 50 destek miktarı başlangıçta önemli fayda sağlayacak. Programın tamamına ait bütçe düşük gözükmekle birlikte kümelenmeyi teşvik edecek. Tebliğe ait uygulama usul ve esasları henüz görmediğimiz için net konuşmak için erken.

Ancak,  destek miktarlarının çeşitli bakanlıklarda uygulanan düşük veya kısıtlı bütçeli devlet yardımları gibi olması, organizasyonları kısır döngüye sokabilir. Örneğin 3 milyon euroluk ortak proje yapacak bir küme, bu tebliğ kapsamında gerekli finansal desteği bulabilecek mi?

EBK Seramik İş Kümesi; seramik kaplama malzemeleri üreticileri, seramik sağlık gereçleri üreticileri, hammadde sağlayıcılar, seramik makine üreticileri, lojistik firmaları ve üniversiteler gibi çok çeşitli profillere sahip 40'a yakın üyesiyle bölgenin rekabet edebilirlik düzeyini ve seramik sektörünün katma değerini arttırma, en nihayetinde de  ülke ekonomisine daha fazla katkıda bulunabilme amacı ile yoluna devam etmekte.

Hüseyin Vatansever
Ege Soğutma Sanayicileri ve İşadamları Derneği (ESSİAD) Başkanı
Yönetmelik kümeleri tetikleyecek

Türkiye'nin sanayide güçlenmesi ve rekabet avantajı sağlamasında kümelenme kesinlikle doğru bir model; ancak, oluşturma aşamasında bazı yenilikler gerektirebilir. Genel çerçevede uygulama yerel sanayinin üretim ve ihracat kabiliyetlerini büyük ölçüde etkiliyor. Örneklemek gerekirse, kümelenme ile birlikte firmalarımızın ilgili kurum, kuruluş ve paydaşlarla iletişimi artmakta, firmalar beraberliğin getirdiği sinerjiyle üretim-pazarlama-dağıtım gibi birçok alanda gelişmekte ve uluslararası standartlara ulaşmakta.

Uzmanlaşma ile maliyet avantajı elde etmekte, uluslararasılaşma, rekabetçilik, pazarlama ve  inovasyon ile ihracat  kabiliyetleri doğrudan etkilenmekte.
Diğer önemli nokta; devlet, birçok sektör için en büyük alıcı konumunda. Kümelerin, devletin satın alma birimleriyle üye firmalar arasındaki iletişimi güçlendirecek, somut işlere dönüştürecek bir araç olarak algılanması.           

Kümelenme sayesinde destek alarak yürüttüğümüz UR-GE projemizle üyelerimiz önce eğitim ve danışmanlıklardan faydalanıyor, sonra heyet ziyaretleriyle yabancı ülkelere gidiyorlar. Bu da onların ihracat faaliyetlerine önemli katkıda bulunuyor.  Kümelenme Destek Programı Yönetmeliği, hedeflenen kümeleri tetikleyecek. Parasal destek kapsamında değerlendirdiğimizde, yönetmelikte geri ödememiz gereken destek tutarı, her bir iş planı tamamlandığında iş planı toplam bütçesinin yüzde 50'sini ifade ediyor. Ancak geri ödemesiz tutarın yüzde 50'den daha fazla olması, kümelenme birlikteliğine avantaj sağlayacak.

ESSİAD, kümelenme kapsamında üç önemli projeye imza atmakta. İlki Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından desteklenen EHİS sektörüne yönelik Uluslararası Rekabet Yeteneğinin Geliştirilmesi Projesi. Projeye üyelerimizden 52 firma katıldı.

Hilal Ünal
OSTİM Savunma ve Havacılık Kümelenmesi (OSSA) Koordinatörü
Doğru bölgelerde doğru sektörler desteklenmeli

Özellikle Ankara ili ve çevresinde faaliyet gösterdiğimiz Savunma ve Havacılık sektörlerinde kümelenme çalışmalarının hem yurt içi hem yurt dışı satışları artırdığını gözlemliyoruz.
Yurt dışı pazarlara girmek ve oralarda kalıcı olmak için çalışmalar yapmaktayız. Bu çerçevede 24 küme üyesi ve Ekonomi Bakanlığı destekli bir İhracat Kapasitesi Artırma projesini yürütüyoruz.. Bu sayede firmalarımıza eğitim, danışmanlık ve pazar bulma hatta ürünlerini pazarlama gibi faaliyetlerimiz mevcut.

Kümelenme modelini en azından OSTİM OSB olarak olumlu buluyoruz ve diğer illerde de bu modelin desteklenmesi gerektiği düşüncesindeyiz. Ancak bu çalışmaların etkili olabilmesi için doğru bölgelerde doğru sektörlerin desteklenmesi çok önemli. Yani, her bölgenin uzmanlık alanlarının belirlenmesi ve dünya ile rekabet edebilecek pozisyonda olan sektörlerin desteklenmesinin gerekli. Aksi halde, bu destekler bazı bölgelerin doğal koşulları dışında, yani olmayan sektörleri yaratma adına kullanılmak istenirse başarı oranı düşer.

Bu çalışmalara devletin desteği gerçekten önemli. Avrupa'da da kümelenme faaliyetleri devlet destekleriyle gerçekleştirilmekte; kalkınma ajansları, sanayi ve ticaret odaları gibi finansal kaygıları bulunmayan kurumlar tarafından yürütülmektedir. Takdir edersiniz ki bütün faaliyetler finansman gerektirmekte. Bu nedenle yüzde 50'den yüzde 75'e kadar olan destekler, eğer kümelenme faaliyetleri saydığım kurumlarca hayata geçirilmiyorsa, yeterli değil.

Bunun yanında kümelenmelerin kurumsal altyapıları kümelerin dernek statüsünde olması nedeniyle gelişemiyor, faaliyetlerin yavaşlaması durumunda bir KOBİ derneğinden öteye gidemiyor. Bu yapılar ya sadece finansal kaygıları olmayan kurumlarca oluşturulmalı ya da yüzde 100 desteklenmeli. Çünkü, üyelerden sağlanan aidat gelirleri ile bu faaliyetlerin gerçekleşmesi neredeyse imkânsız.

 

Pınar Yalman
OSTİM Yenilenebilir Enerji ve Çevre Teknolojileri Kümelenmesi Koordinatörü
Sanayide kümelenme algısı yeni oluşuyor

Kümelenme sanayinin güçlenmesi ve rekabet avantajı sağlaması bakımından doğru model. Sektörün mevcut durumundan yola çıkarak, OSTİM OSB sınırları içerisinde yer alan, yenilenebilir enerji ve çevre teknolojileri alanında faaliyet gösteren firmaların yapısını incelediğimizde farklı profillerde firmalar karşımıza çıkıyor. 2009 yılında kurulan kümemiz; doğrudan enerji sektöründe üretim yapan firmalar; ilgili ve destekleyici sektörlerde üretim yaparken sektörün katma değerindeki artış ve yasal düzenlemelerdeki gelişmeler doğrultusunda yatırımlarını enerji sektörüne de yönlendiren firmalar ve sektörü takip ederek gelecek planı yapmak üzere bulunan firmalardan oluşuyor.

Kümelenme faaliyetlerinde sanayicilerimizle birlikte hareket etmenin çalışmalar üzerindeki etkisi fark edilmeye başlandı. Devletin sağlayacağı desteklerle sektörün daha da gelişeceği, pazarın büyüyeceği tahmin ediliyor. Çünkü Türkiye yenilenebilir enerji kaynakları konusunda zengin bir ülke konumunda.

Sanayi dünyasında kümelenme algısı yeni yeni oluşuyor. Özellikle sektördeki güçlü uluslararası aktörlere karşı tek başlarına rekabet edemeyeceklerini kavramış durumdalar. Buna inanarak kümelenmeye üye olarak destek vermekteler. Sağlanacak desteklerle hedeflenen kümeler tetiklenebilir. OSTİM kümelenme konusuna inanmış, elini taşın altına koyan, gerekli maddi ve manevi desteği sağlayan bir kuruluş.

Bu yönden bölgemizde tüm kümelenme çalışmaları başarıyla yürütülüyor. Bunun diğer illerde ve bölgelerde olmaması için hiçbir neden yok.

Bölgemizde yürütülen 4 kümelenmede finansmanın OSTİM Yönetimi tarafından karşılandığı düşünüldüğünde, bakanlığın sağlayacağı destek önem arz etmekte. Kümelenmenin ülke gündeminde yer alması bazı kurumların bunlara çeşitli destekler sağlamaya başlaması sevindirici bir gelişme. Desteklerin ilk kez denenecek olması nedeniyle süreç  biraz sancılı geçecek.  İşleyiş konusunda mevcut kümelerden bilgi ve deneyimler alınarak süreçler iyileştirilebilir.

Küme olarak en büyük projelerimizden biri Milli Rüzgâr Enerjisi Santrali Projesi (MİLRES). İlk kez hayata geçirilecek, tamamı yerli 500 kW'lık rüzgâr türbini projesi kümemiz tarafından takip ediliyor. Bir diğer önemli proje, bölgemizde tematik bir teknoparka entegreli OSTİM Ekopark Hareketlilik Merkezi kurulması.

Bülent Çil
OSTİM İş ve İnşaat Makineleri Kümesi (İŞİM) Koordinatörü
Destek oranı düşük düzeyde


Ülkemizde kümelenme tüzel kişiliğinin nasıl olacağı konusunda önceleri boşluk ve tereddütler vardı. Bu nedenle bizler de dahil birçok kuruluş dernek kurma yoluna gitti. Bu yönetmelik tüzel kişiliğe bir açıklama getirdi. Kümenin tüzel kişiliği 'Kümelenme Birlikteliği' kavramıyla açıklığa kavuştu. Kümelenme Birlikteliği kuruluşları arasında organize sanayi bölgelerinin bulunması çok olumlu.

Ayrıca, kümelenme tarifinde en az bir üniversitenin zorunlu olması şartı da olumlu bir gelişme. Ancak yüzde 50 destek çok düşük kalmış durumda. Anadolu'daki birçok kuruluş yüzde 50'sini finanse edeceği bir kümelenme çalışmasına girmekten korkacak.Yönetmelikte mali bütçeden söz edilmemiş, muhtemelen bir sonraki çağrıda bunlar belirtilecek. İş planlarına vurgu yapılarak önem verilmesi; kümelenmeye bağımsız denetim ve etiketleme konularının getirilmesi ; küme destek süresinin 5 artı 2 yıl olması olumlu. Bu desteğin uygulama usul ve esaslarının geciktirilmemesini bekliyoruz.
 

Osman Kahraman
Samsun Medikal Sanayi Kümelenme Derneği Koordinatörü
Etkili sonuç alınması zaman alacak

Kümelenme son dönemde dünyada kullanılan bölgesel kalkınma modellerinden sadece bir tanesi.  Bu modelin doğru ya da yanlış olup olmadığına karar vermek için henüz çok erken. Sektörel etkileri ancak birkaç yıl içerisinde ölçebiliriz. Kümelenme uzun soluklu bir maraton. Diğer yandan dünyada çok iyi kümelenme örneklerini ve olumlu sonuçlarını görebiliyoruz.

Samsun Sağlık Ekipmanları Sektörünün özellikle tıbbi cerrahi el aletleri üretiminin Samsun'da 40 yıla yaklaşan bir geçmişi var. Kümelenme çalışmaları ile Samsun ekonomisinde önemli bir paya sahip olan sektörün ulusal ve uluslararası alanda başlatılan işbirlikleri ile daha görünür olması sağlandı. Henüz bir yıllık geçmişe sahip olmasına rağmen Samsun Sağlık Ekipmanları Sektörü Kümesi özellikle lobi faaliyetleri acısından değerlendirildiğinde iyi bir başlangıç yapmış sayılabilir. Kümelenme doğru model, ancak kümelenme kültürü yeni olduğundan dolayı etkin sonuçlar alınması zaman alacak. Bu durum bölgemizde de Türkiye konjoktürüne uygun seyretmekte. Sadece moda bir yaklaşım olduğu için hiç rekabet gücü olmayan bir sektörde kümelenme çalışmasına başlanması zaten kıt olan kaynaklarımızın boşa harcanması olur. Her bölgede kümelenme çalışması yapılması zorunluluğu olmamalı.

Ancak detayların uygulama esnasında gözden geçirilerek ivedilikle uygulanabilir hale getirilmesi gerekmektedir. Yayınlanan yönetmelikten anlaşıldığı üzere, sektörde faaliyet gösteren firmalar, ticaret ve sanayi odaları ve üniversiteler bu yönetmelik sayesinde birlikte çalışmak zorunda kalacaklar. Bu aynı zamanda üniversite sanayi işbirliğini destekleyen etki yaratır. Samsun'da kurumlar arası işbirliği konusunda çok fazla yol kat edildi.

Bakanlıklar tarafından verilen kümelenme destekleri tüm dünyada olduğu gibi başlangıçta sektöre destek vermek amaçlı. Hedef ileride kümenin kendi kendisini finanse edebilir hale gelmesi. Ve bu da zaman alacak bir süreç. Bu nedenle bakanlıkların vereceği desteklerin miktarları yeterli görülmekle birlikte kademeli bir şekilde dağıtılması ve sonuçlarının izleme ve değerlendirme kriterlerinin çok iyi tanımlanması gerekiyor.

Samsun Sağlık Ekipmanları Kümesi, Ekonomi Bakanlığı'nın koordinasyonunda yürütülen KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi aracılığı ile değer zinciri ve tedarik, zinciri analizi çalışmalarını ve ardından da 3 yıllık stratejik yol haritasını hazırladı. Yol haritasında belirtilen faaliyetlerin bir kısmı yine Ekonomi Bakanlığı'nın Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Programı ile gerçekleştirilecek.