MB'nin verilerinde vahim hesap hatası!

Merkez Bankası'nın 'Elektronik Veri Dağıtım Sistemi'ndeki (EVDS) vahim hesaplama hatası DÜNYA'nın uyarısı üzerine düzeltildi. Sistem aynı döneme ilişkin farklı rakamlar veriyor. 1 Kasım seçimlerini izleyen hafta yabancıların 224 milyon dolarlık DİBS sattığı görülüyor. Başka bir istatistikte rakam 192 milyon dolar! Ocakta fark inanılmaz. Kesikli yönteme göre yabancılar 200 milyon dolarlık DİBS almış, sabit yönteme göre 223 milyon dolarlık satış yapmışlar. Nisanda bir rakam 272, diğeri 604 milyon dolar. Mayısta bir yöntemde 390 milyon dolar, diğerinde 81 milyon dolar alım gözüküyor. Bazı hesaplamalar adeta el yordamıyla ve "olsa olsa" prensibine göre oluşturulmuş. Sabit ve kesikli yöntemler aynı dönem için dağlar kadar farklı sonuçlar verebiliyor. Biri, "döviz girişi", diğeri "çıkışı" gösteriyor. Dış borç ödeme rakamlarında da yanlış sonuçlar dikkat çekiyor.

Merkez Bankası'ndan açıklama geldi:
Artık sadece 'kesikli' yöntem kullanılıyor

Merkez Bankası, DÜNYA'nın haberi üzerine bir açıklama yaparak; yanlış analiz üretimine engel olmak için 19 Kasım’dan itibaren EVDS’de frekanslar arası dönüşüm tekniğinde sadece KESİKLİ yöntem kullanılmaya geçildiğini bildirdi.

MB'den yapan açıklamada şöyle denildi: "Bankamız Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS) 1995 yılından itibaren kullanıcılara hizmet vermektedir. EVDS’de istatistiklere orijinal frekansında ve zaman serisi olarak erişim sağlanmasının yanı sıra, kullanıcılara ek bir hizmet olarak, frekanslar arası dönüşüm olanağı da bulunmaktadır. Bu doğrultuda, orijinal frekansı haftalık olan istatistiklerin aylık değerlere toplulaştırılmasında sabit, kesikli, doğrusal ve kübik olmak üzere dört değişim tekniği kullanılabilmekte idi. 

Kullanıcıların uygun olmayan bir yöntemi seçerek ara değer hesaplamaları yapmalarına ve bu yolla yanlış analizler üretmelerine engel olmak amacıyla 19 Kasım 2015 tarihinden itibaren EVDS’de frekanslar arası dönüşüm tekniğinde sadece KESİKLİ yöntem kullanılabilmektedir. 

EVDS’deki frekans dönüşüm olanağı sadece kullanıcılara sağlanan bir analiz imkanıdır. Bu imkanın sunulmasının Bankamız tarafından yayımlanan Ödemeler Dengesi istatistiklerinin ve diğer istatistiklerin üretilmesinde herhangi bir etkisi bulunmamaktadır."

Merkez Bankası'nın veri dağıtım sistemindeki hata apar topar düzeltildi

ALAATTİN AKTAŞ

Merkez Bankası'nın çok kapsamlı bir veri dağıtım sistemi var. Kısa adı EVDS olan elektronik veri dağıtım sistemi kapsamında, yalnızca Merkez Bankası'nın ürettiklerini değil, hemen hemen tüm kuruluşların verilerini bulmak mümkün. İşte bu dağıtım sisteminde çok ciddi bir hata yapılmakta olduğu anlaşıldı. 

Dünya'nın ortaya çıkardığı ve "doğrunun ne olması gerektiği" yolundaki soruyla ilettiği görüşten sonra Merkez Bankası dün sistemde apar topar değişikliğe gitti. Merkez Bankası, bu değişikliği EVDS kapsamındaki tek cümlelik bir açıklamayla duyurdu. Yapılan açıklamada "EVDS içinde, zaman serilerinin yüksek frekanstan düşük frekansa değişim yapılması sırasında kullanılacak tek teknik kesikli olacak şekilde düzenleme yapılmıştır" denildi. Hesaplamalarda daha önce kesikli yöntemin yanı sıra, sabit, doğrusal ve kübik yöntemler de kullanılıyordu. Son iki yöntem çok önemli değildi, ama sabit yöntem çok yanlış sonuçlar vermekteydi. 

Söz konusu hata, haftalık bazda açıklanan bazı verilerin aylık ve daha uzun dönemli baza taşınması sırasında kullanılan yöntemden kaynaklanıyor. İşte bu yöntemlerden sıkça kullanılanı olan sabit hesaplama yöntemi, adeta el yordamıyla ve "olsa olsa" prensibine göre oluşturuluyor. Daha da ilginci, sabit ve kesikli yöntemler aynı dönem için dağlar kadar farklı sonuçlar verebiliyor. Örneğin, bir yöntem, "döviz girişi var", diğeri ise "döviz çıkışı var" sonucu ortaya koyabiliyor. 

Hata nasıl anlaşıldı?

Yabancıların Türkiye'deki hisse senedi ve DİBS alım satımları önemli bir gösterge. Bu yüzden de bu verideki seyri sık sık bu köşeye taşıyoruz. Özellikle 1 Kasım seçiminden sonra yabancıların nasıl hareket ettiğini gözlemek için, seçimden sonraki hafta içinde ortaya çıkan rakama odaklandık. Söz konusu hafta yabancıların 224 milyon dolarlık DİBS sattığını da 13 Kasım'da bu köşede yazdık. 

Ama o gün dikkatimizi bir başka rakam çekti. Merkez Bankası'nın haftalık menkul kıymet istatistikleri bölümünde 224 milyon dolar olarak yer alan yabancıların DİBS satışı, elektronik veri dağıtım sisteminde, "kasım ayı toplamındaki hareket itibariyle" 192 milyon dolar olarak kayıtlara girmişti. O hafta, 2-6 Kasım haftasını gösteriyordu ve kasım ayı toplamı da bu beş günden ibaretti zaten. Dolayısıyla haftalık rakamla, aynı günlere denk gelen aylık rakam nasıl farklı olurdu ki... 

Konuyu araştırdıkça gördük ki, Merkez Bankası'nın EVDS sisteminde haftalık rakamları aylık baza getirirken kullandığı sabit yöntemle hesaplama bu hatayı veriyordu. Çünkü bu yöntemde, şöyle bir varsayımdan yola çıkılıyordu: 

"2-6 Kasım günlerini kapsayan beş iş gününde yabancılar 224 milyon dolarlık DİBS sattığına göre, demek ki bir haftadaki satış, yani 1-7 Kasım haftasındaki satış bu kadar. 224 milyon 7'ye bölünüyor, günlük satış rakamı olarak 32 milyon dolar bulunuyor. Veri 6 Kasım itibariyle açıklandığına göre, bu sefer de gün başına 32 milyonluk işlem olduğu varsayımından hareketle, 32 milyon dolar 6 ile çarpılıyor ve haftalık hareket 192 milyon dolar olarak hesaplanıyor." 

Bu yaklaşıma göre, yabancılar seçim yapılan 1 Kasım'da da hisse senedi ve DİBS alıp satmaya devam etmişler, 7 Kasım cumartesi günü de... 

Anlaşılamayan rakamlar 

EVDS'de dün itibariyle terk edilen yanlış hesaplama tekniği yalnızca yabancıların hisse senedi ve DİBS alım satımına ilişkin rakamların yanlış oluşmasına yol açmıyordu. Bu çerçevede belirleyebildiğimiz kadarıyla dış borç ödemesine ilişkin rakamlarda da yanlış sonuçlar ortaya çıkıyor. 

Biz yanlışın ortaya çıkmasına neden olan DİBS ve kimi dönemler için de hisse senedi rakamlarından örnekler vermeye devam edelim. 

Gerek hisse senedi, gerekse DİBS'te yıllık baza getirilen rakamlar birbirine yaklaşıyor. Ancak aylık kümülatif ve aylık ortalama rakamlar arasında çok belirgin farklar oluştuğu dikkati çekiyor. 

Özellikle bu yılın ocak ayındaki DİBS hareketinde gözlenen fark inanılmaz. Rakamlar bir yana yön farklı. Kesikli yönteme göre yabancılar ocak ayında 200 milyon dolarlık DİBS almış. Ama sabit yönteme göre yabancılar DİBS almak şöyle dursun, tam 223 milyon dolarlık satış yapmışlar. 

Nisana bakıyoruz, yabancıların hisse senedi alımları kesikli yönteme göre 272 milyon, sabit yönteme göre 604 milyon. Çelişkili rakamlar hisse senedinde mayısta bu kez yer değiştirmiş, kesikli yöntemde 390 milyon dolar olan hisse senedi alımı, sabit yöntemde 81 milyona inmiş. 

Bu yöntemlerin nasıl bir hesaplamayla oluşturulduğu üzerinde durmak istemiyoruz, çünkü çok karmaşık ve belli ki zaten Merkez Bankası da yıllarca bu işin içinden çıkamamış. 

Ödemeler dengesi oluşturulurken... 

Yabancıların hisse senedi ve DİBS alış satışları ile dış borç ödemesi rakamlarının haftalık derlenip aylık baza getirilmesi sırasında müthiş değişimlere uğradığının örnekleri ortada. Bu rakamlar ödemeler dengesinde de kullanılıyor, hem de önemli bir yer tutarak. 

Acaba, EVDS'deki bu hata, ödemeler dengesi verilerine de yansıyor muydu? Daha da önemlisi, milyar dolarlar düzeyinde oluşan net hata ve noksan biraz da bu rakamlardaki yanlıştan mı oluşuyor yoksa? Öyle ya, net hata noksan şehir efsanesine dönüşen kaynağı belirsiz para girişi değil, ödemeler dengesinde bazı rakamların gerçek düzeyiyle yazılamamasından kaynaklanıyor. Özünde ölçüm hatası var yani. Örneğin cari denge negatif 100, sermaye girişi 80 ise, net hata noksan pozitif 20 oluyor. Ama ya cari denge negatif 100 iken, sermaye girişi aslında 90 ise, net hata 10'a düşmeyecek mi?

*Grafikler 2-6 Kasım arasındaki haftayı gösteriyor