Özel sektörün yurtdışı borcu 90 milyar dolara dayandı

İSTANBUL - İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odasının (İSMMMO) hazırladığı "Faiz Transferi" raporuna göre, özel sektörün yurt dışından aldığı borçlar 90 milyar dolara yaklaşırken, borçlanma sonucunda son 1 yılda 8 milyar dolar, faiz gideri olarak dışarıya transfer oldu.

İSMMMO'dan, Merkez Bankası ve uluslararası yatırım kuruluşlarının verilerinden yararlanarak hazırladığı rapora ilişkin yapılan yazılı açıklamaya göre, özel sektörün yurt dışından aldığı ve 90 milyar dolara yaklaşan borçlar, şirketleri kur riskine açık bir hale getiriyor.

Rapora göre, en önemli kar transferi, bilinenin aksine doğrudan yatırımlardan elde edilen karlardan değil, kredilere ödenen faiz giderlerinden kaynaklanıyor.

Türkiye, 1990-2000 arasındaki 11 yıllık dönemde faiz yoluyla ortalama 3,7 milyar doları yurt dışına transfer etti. Bu rakam, 2000-2005 arasında ortalama 4,7 milyar dolara çıktı. Ancak 2005'te ilk kez faiz yoluyla yurt dışına yapılan transferler 5 milyar dolar sınırını aştı. 2006'da yüzde 26,5 artarak 6,3 milyar dolara ulaşan faiz geliri transferi, 2007'de yüzde 18,3 artarak 7,5 milyar dolara çıktı.

Transfer, 2008 Mayıs itibariyle ise 8 milyar dolara ulaştı. 2,2 milyar dolarlık faiz geliri sayesinde nette faiz transferleri 5,8 milyar dolara düştü. Bir başka anlatımla 15 milyar dolarlık kar transferinin 8 milyar doları, nette 7,5 milyar dolarlık transferin de 5,8 milyar doları faizden elde edilen karlardan kaynaklandı.

Sıcak para 'sırasını' bekliyor

Türkiye ekonomisinde cari açığın 50 milyar dolara doğru "hızla yol aldığı"na işaret edilen rapora göre, açığın finansmanında son iki yıldır 20 milyar doların üzerindeki doğrudan yatırımlar etkili olsa da, bu eğilim yerini hızla, özellikle banka dışı kesimin aldığı kredilere bırakıyor.

Raporda, sıcak paraya ilişkin ise son bir yıldır "sessizce bir kenarda sırasını beklediği" yorumunun yapılması dikkati çekiyor.

Rapora göre, gerçek yabancı ve "bıyıklı yabancı" denilen Türk yatırımcıların Türkiye dışına çıkardıkları kar transferleri son bir yılda (Mayıs 2008 itibariyle) 15 milyar dolara yaklaşırken, yurt dışından sağlanan girişlerle rakam nette 7 milyar dolar olsa da bu "bir rekor" olarak yorumlanıyor.

Türk özel sektörünün, her geçen gün daha fazla yurt dışından kredi kullandığının altı çizilen rapora göre, 2002 sonunda 25,8 milyar dolar olan şirketlerin yurt dışından kullandığı kredi miktarı 2007 sonunda 87,3 milyar dolara ulaştı. Artış, 5 yılda 3,4 kat oldu.

Kredi kullanmak için yurt dışına yönelen şirket sayısı da her geçen yıl katlanarak artarken, 2002'de 100 milyon dolar ve üzerinde alınan kredi sayısı sadece 31 iken, söz konusu sayı 2003'te 36, 2004'te 32, 2005'te 33 oldu. 2006'da ise hem kullanılan miktar hem de kredi sayısı ikiye katlandı. 57 kredi kullanıldı ve yurt dışından 16,5 milyar dolar kaynak sağlandı.

2007'de ise sayı 96'ya ulaştı. 1 milyon doların altında kredi kullanan şirketlerin sayısı 2002'de 4 bin 275 iken, 2007 sonunda 11 bin 47'ye çıktı. Toplamda 2002'de 7 bin 601 olan yurt dışından alınan kredi sayısı, 2007 sonunda 20 bin 714'e yükseldi.

Rapora göre, şirketler daha fazla yurt dışı kaynağa yönelince, Türkiye'nin cari açığında ağırlığı da giderek arttı. Mayıs sonu itibariyle 43 milyar 137 milyon dolar olan cari açığın kapatılmasında şirketler kesiminin aldığı net 28,1 milyar dolarlık kredinin payı yüzde 60 oldu.

Özel sektörün döviz cinsi borçlanmasını artırarak "inanılmaz bir kur riskini de üstlendiği"ne dikkat çekilen rapora göre, üç yıldır sürekli düşen ve YTL'nin aşırı değerli para olmasına neden olan kurlardaki bir patlamanın özel sektörün ciddi bir kur riskiyle karşılaşmasına neden olacağı ve bunun "ilerleyen dönemlerde şirketlerini kaybetme riski" bile doğurabileceğine işaret ediliyor.

Yabancı, karını Türkiye'de bırakmıyor

Doğrudan yatırımlardan kaynaklanan kar transferlerine de dikkat çekilen rapora göre, 2000'li yıllara kadar zaman zaman artı bile veren doğrudan yatırımlar nedeniyle yapılan kar transferleri 2002 yılında sermaye girişleriyle birlikte hızla arttı. 2001'de 52 milyon dolar artı olan doğrudan yatırımlar yoluyla sağlanan kar transferleri, 2002'de yurt dışına çıkışa döndü ve 108 milyon dolar olarak gerçekleşti.

Sonraki yıllarda katlanarak artan kar transferleri 2003'te 440, 2004'te 800, 2005'te 850 milyon dolar olurken, 2006'da ilk kez 1 milyar dolarlık psikolojik sınırı aştı ve geçen yılın tamamında 2 milyar 85 milyon dolarla zirveye çıktı. Mayıs sonu itibariyle son bir yıllık kar transferi ise 2,5 milyar doları aştı.

Sıcak paraya da işaret edilen rapora göre, yıllık bazda Ağustos 2007'ye kadar yükselen portföy yatırımları bir anda 14-15 milyar dolarlık artı bakiyeden hızla düşüşe geçti ve ekim ayına gelindiğinde 762 milyon dolar eksiye düştü. Mayıs 2008 itibariyle de sıcak para, çoğu bono ve tahvil kaynaklı 7,4 milyar dolar eksi oldu.

Yabancıların Türkiye'den aldığı hisse senedi, bono-tahvil ve Eurobond miktarı 2007 yılına kadar hiç azalmazken, 2002'de 23,9 milyar dolar olan toplam portföyleri 2006 sonunda 92 milyar dolara çıktı. Rakam, 2007'de ise 120,6 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti.

"Türkiye'nin hesabını iyi yapması lazım"

İSMMMO Başkanı Yahya Arıkan, rapora ilişkin değerlendirmesinde, son bir yılda 8 milyar dolara ulaşan küresel kriz faturasının, Türkiye'yi çok daha dikkatli olmaya zorladığına dikkat çekerek, "Özel sektörün borcu, şirketleri kur riskine karşı korumasız bırakıyor. Bu çalkantılı dönemi atlatmanın yolu, Türkiye'nin hesabını iyi yapması ve gerilimlerden uzak durması" görüşünü aktardı.

Bankaların yurt dışı finans kurumlarından kullandıkları sendikasyon kredilerini çevirmekte henüz güçlük çekmediğine işaret eden Arıkan, "Ancak Türkiye, şimdiden faizlerin birkaç puan yükselmesinden kaynaklanan ek maliyeti karşılamaya başladı. Hükümet, küresel krizin etkilerini görebilmek ve muhtemel etkileri karşısında daha etkin karar alabilmek için sıkı bütçe politikası izlemek durumundadır. Bütçe konusunda kemerler sıkılmak zorundadır. Hükümetin yerel seçime doğru muslukları açma lüksü yoktur" yorumunu yaptı.