Reel sektörün kur riski büyüyor

Naki BAKIR

ANKARA - Gelişmiş ülke merkez bankalarının parasal sıkılaştırmaya gitme ve gelişmekte olan ülkelerden fonları çekme kararı üzerine dövizde başlayan hızlı yükseliş süreci, banka ve finans kuruluşlarının yanı sıra, döviz pozisyon açığı 165 milyar dolara ulaşan reel sektörü de ciddi bir kur riski ile karşı karşıya bıraktı.

Merkez Bankası'nın en son açıkladığı verilere göre finansal sektör dışındaki şirketler kesiminin Haziran 2013 itibariyle döviz varlıkları 86.6 milyar, yükümlülükleri 251.1 milyar ve net döviz pozisyon açıkları 164.9 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Yılın ilk altı ayında reel sektörün döviz varlıkları adeta yerinde sayarken, döviz yükümlülükleri 23.3 milyar dolar ve buna bağlı olarak döviz açıkları 23.1 milyar dolar büyüdü.

Küresel krizin patlak verdiği Eylül 2008'de reel kesimin döviz pozisyon açığı 79 milyar dolar dolayında bulunuyordu. Reel sektör, kriz nedeniyle ortaya çıkan riskler üzerine döviz pozisyon açığını küçülterek 2009 sonu itibariyle 65.8 milyar dolara kadar çekmişti. İzleyen dönemde gelişmiş ülkelerin krizden çıkmak için gittikleri parasal genişlemenin yol açtığı likidite patlamasında, reel sektörün yeniden büyümeye geçen açığı, 2010 sonu itibariyle de 93.1 milyar, 2011 sonunda 123.7 milyar, 2012 sonunda 141.4 milyar dolara ulaştı. Bu yıl nisan sonunda 150 milyar doları aşan açık, mayıs sonu itibariyle 161.8 milyar oldu. Haziranda da  hız keserek büyümeye devam eden reel sektör firmalarının döviz açığı 164.5 milyar dolara ulaştı.

Rekor boyutta

165 milyar dolara yaklaşan döviz pozisyon açığı, reel sektör için rekor boyutta bir kur riski oluşturuyor. Başka deyişle, parasal sıkılaştırma kararının etkisiyle özellikle mayıstan bu yana kurlarda yaşanan yükselişin devam etmesi olasılığı, reel sektör firmaları açısından hem doğrudan, hem de finans sisteminde ortaya çıkabilecek sorunlar yönüyle, riskin büyümesi anlamına geliyor.

11 yılda 23 kat arttı

Aralık 2002-Haziran 2013 döneminde ise reel sektörün döviz açığı tam yüzde 2.416 oranında (23.2 kat artış) net 158 milyar dolar büyüdü. Son verilere göre 164.5 milyar dolara ulaşan açık, 2002 sonunda sadece 6.5 milyar dolar düzeyinde bulunuyordu. O tarihten bu yana reel sektörün döviz varlıkları yüzde 245 oranında 61.5 milyar dolar artarken, yükümlülükleri yüzde 694 oranında 219.4 milyar dolarlık net artış kaydetti.

222 milyar doları nakdi kredi borcu

Finansal kesim dışındaki firmaların haziran sonu itibariyle 232.2 milyar dolara ulaşan döviz yükümlülüklerinin 222 milyar dolarını nakdi krediler oluşturuyor. Bunun da 141.2 milyarı yurtiçinden, yaklaşık 80.8 milyar doları da yurt dışından sağlanan döviz kredilerinden meydana geliyor. Yurtiçinden sağlanan kredilerin 130.5 milyar doları bankalarca, 8.7 milyar doları faktöring, tüketici finansman ve finansal kiralama şirketlerince kullandırıldı. Reel sektör firmalarının ithalat borçlarının da haziran sonunda 29.1 milyar dolara ulaştı. 

Reel sektör kuruluşlarının aynı tarih itibariyle 86.6 milyar dolar olan döviz varlıklarının ise 60.2 milyar dolarla en büyük bölümünü, yurtiçi ve dışı bankalarda tuttukları mevduatları oluşturuyor. Reel sektörün döviz varlıkları arasında, 536 milyon dolarlık menkul kıymet bulunuyor. Bunun da 340 milyon dolarını DİBS, 196 milyon dolarını yurt dışındaki portföy yatırımları oluşturuyor. Firmaların yurtdışındaki doğrudan sermaye yatırımlarının tutarı 13.7 milyar dolara ulaşan reel kesimin, ihracat alacakları da 12.1 milyar dolar düzeyinde bulunuyor.

Açığın 22 milyar doları kısa vadeli

Finansal kesim dışındaki firmaların haziran sonunda 165 milyar dolara ulaşan döviz pozisyon açıklarının 22.3 milyar dolarlık bölümü, kısa vadeli varlık-yükümlülük dengesindeki açıktan kaynaklanıyor. Bu tarih itibariyle firmaların toplam 72.9 milyar dolar tutarındaki kısa vadeli döviz varlığına karşılık, 95.2 milyar dolarlık kısa vadeli döviz yükümlülüğü bulunuyor.