Sanayinin büyükleri içinde yabancı ağırlığı azalıyor

ANALİZ / Talip AKTAŞ

Başta otomotiv, kimya ve sigara olmak üzere karlılık ve verimliliğin görece yüksek düzeyde bulunduğu sektörlerde ağırlıkla faaliyet göstermekle birlikte, yabancı sermayeli şirketlerin 500 büyük sanayi kuruluşu içindeki sayısında düşüş trendi yaşanıyor.

İstanbul Sanayi Odası'nın araştırma sonuçlarına göre, 500 Büyük Sanayi Kuruluşu (BSK) içindeki yabancı sermayeli şirketlerin sayısı 2012 yılında da azaldı ve 138'e indi. Bu rakam, İSO'nun yabancı sermayeli kuruluşlarla ilgili ayrıntılı bilgileri açıkladığı 2005 yılında 136 iken, izleyen yıllarda artışını sürdürmüş ve 2009 yılında 153 ile en yüksek sayıya ulaşmıştı. Bu tarihten sonra ise trendin tersine döndüğü gözleniyor. Yabancı sermayeli şirket sayısı 2010'da 148'e, 2010'da 140 indikten sonra 2012 yılında da yedi yılda ilk kez 140'ın altına geriledi. Verilere göre, 2012 yılı itibarıyla 500 BSK içinde yüzde 100 yabancı sermayeli 42, yüzde 50 ve üstünde yabancı sermaye payına sahip 89 şirket bulunuyor. Bu rakamlar, yabancı şirket sayısının zirvede bulunduğu 2009 yılında sırasıyla 44 ve 91 adetti.

Yabancı sermayeli ve yabancı sermaye paylı şirketlerin üretimden satışları 2009 yılında 500 BSK'nın toplamının yüzde 33.4 düzeyinde iken, bu oran 2010'da yüzde 31.6'ya, 2011'de 31.3'e ve 2012 yılında da yüzde 29.7'ye geriledi. Söz konusu sanayi kuruluşlarının üretimden satışlar içindeki payı böylece 2012 yılında, bu ölçümün yapıldığı 2005 yılından bu yana gözlenen en düşük rakam oldu. Üretimden satışlarda yabancı sermayeli şirketler toplamının yarısından fazlasına karşılık gelen 15.7'lik paya ise ilk 50 kuruluşun sahip olduğu gözleniyor.

İhracattaki payları geriliyor

Yabancı sermayeli büyük kuruluşların katma değerde olduğu gibi Türkiye'nin ihracatındaki lokomotif sektörlerde de faaliyet göstermelerine paralel olarak, bu şirketlerin 500 büyük sanayi kuruluşunun ihracatındaki payı yüksek düzeyde bulunuyor. Bununla birlikte, yabancı sermayeli şirketlerin 500 BSK ihracatı içindeki payında belirgin bir düşüşün yaşanması da dikkati çekiyor. Bu şirketler 2005 yılında büyüklerin ihracatı içinde yüzde 45 düzeyinde bir paya sahip iken, oran 2009 yılında yüzde 49'la en yüksek düzeyine ulaştıktan sonra izleyen yıllarda düşüş seyri izledi. Yabancıların ihracattaki payları 2010'da yüzde 48'e, 2011'de yüzde 45'e 2012 yılında da azalışını sürdürerek yüzde 43'e kadar indi.

Brüt katma değerdeki pay arttı

Şirket sayısı, üretimden satışlar ve ihracattaki paylarında gerileme yaşanmasına karşın, üretici fiyatlarıyla brüt katma değerde yabancı sermayeli kuruluşların payının 2012'de 2005 ve sonrası tüm yılların üzerinde gerçekleşmesi dikkati çekti. Bu rakam, yabancı sermayeli şirketlerin Türkiye'de ağırlıkla katma değeri yüksek, petro- kimya, otomotiv, tütün işleme ve makine sanayii gibi sektörlerde faaliyet göstermelerinden kaynaklandı. Şirket sayısı olarak 500 BSK'nın yüzde 27.6'sını oluşturmalarına karşın, toplam brüt katma değerin yaklaşık yüzde 43'lük bölümünü yaratmaları da bu olguya işaret ediyor.

Karlar da düşüş var

İnişli çıkışlı bir seyir izlemekle birlikte, yabancı sermayeli şirketlerin karlarında da eğilim düşüş yönünde bir seyir izliyor. 2005 yılında 500 BSK kuruluşunun toplam karı içinde yüzde 40 civarında payı bulunan yabancı sermayeli şirketlerde bu oran 2006 ve 2008 yıllarında bu oranın düşük seviyede de olsa üstüne çıktıktan sonra, izleyen dönemlerde inişe geçti. 2009'da yüzde 39'a inen karlardaki pay, 2012 yılında yüzde 31.4'e geriledi. Bu rakam, izlenen yıllar içinde 2010 yılı hariç olmak üzere en düşük oran oldu.