Teşvikte I. Bölge bütçeye rekor fazla, diğer beşi açık yaratıyor

Naki BAKIR

ANKARA - İllerin ekonomik kapasiteleriyle orantılı biçimde, başta vergi olmak üzere bütçeye sağladığı toplam gelir, aldığı bütçe harcaması ve yaptığı net katkıya göre yapılan değerlendirme, yeni teşvik sistemi kapsamında en gelişmiş 8 ilin yer aldığı 1. Bölge dışındaki tüm illerin yatırım ve kalkınmaya olan acil ihtiyacını ortaya koydu.
DÜNYA, 1 Ocak'tan geçerli yeni teşvik sisteminde illerin gelişmişlik düzeyleri bazında ayrıldığı 6 bölgenin, dört aylık bütçe harcamasına göre ekonomik durumlarını analiz etti. Ekonomik gelişmişlik düzeyi dolayısıyla gelirlerin büyük bölümünü sağlayan İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli, Bursa, Antalya, Eskişehir ve Muğla'nın yer aldığı I. Bölge, dört ayda bütçeye net olarak 60 milyar liradan fazla katkı sağlarken, sağladığı gelirden daha fazla harcama alan diğer tüm bölgelerin bütçe açığı verdiği belirlendi.  Yeni teşvik sisteminde en cazip teşvik unsurlarının öngörüldüğü en geri kalmış 15 ilden oluşan 6. Bölge, dört ayda 4.1 milyar lira ile en fazla bütçe açığını yaratan bölge oldu.

Devletin geliri ağırlıkla 8 ilden

Ocak-nisan döneminde yüzde 15.5 artarak 106 milyar 549 milyon lira olan toplam merkezi yönetim bütçe gelirlerinin 77 milyar 745 milyon liralık bölümü en gelişmiş 8 ilin yer aldığı I. Bölge'den elde edildi. Dört ayda merkezden yapılan 12 milyar 755 milyon liralık tahsilat dışarıda tutulduğunda bütçe gelirlerinin yüzde 82.9'unun bu bölgeden elde edildiği belirlendi. Aynı dönemde yüzde 17 artışla 111 milyar 569 milyon lira olan bütçe harcamalarından ise bu bölge 17.6 milyar lira pay aldı. Büyük bölümü faiz olmak üzere merkezden yapılan 68 milyar 490 milyon liralık harcama dışındaki bütçe giderleri içinde 1. Bölge'nin payı yüzde 40.9 oldu. I. Bölge, dört ayda bütçeye aldığı harcamadan 60 milyar 145 milyon lira daha fazla gelir sağladı; başka deyişle bu tutarda bütçe fazlası verdirdi.

Beş bölge net alıcı

Diğer 5 bölgenin ise sağladığı bütçe geliri, aldığı harcamanın altında kaldığı için bütçeye net katkısı ise negatif oldu. Ekonomik gelişmişlik düzeyine göre belirlenen II. Bölge'ye dahil 13 il bütçeye 4 milyar 984 milyon liralık gelire karşılık, 6 milyar 34 milyon liralık bütçe harcaması alarak, net 1 milyar 51 milyon liralık açık yarattı. Aynı dönemde; 12 ilden oluşan III. Bölge 5 milyar 147 milyon liralık gelire karşılık 5 milyar 215 milyon liralık harcamayla net olarak 67.2 milyon, 17 ilin oluşturduğu IV. Bölge 3 milyar 111 milyon liralık gelire karşılık 4 milyar 907 milyon liralık harcama alarak net 1 milyar 795.4 milyon lira açık verdi. V. Bölgeyi oluşturan 16 il toplam 1 milyar 541 milyon liralık gelir sağlarken, 3 milyar 938 milyon liralık harcama aldı ve net 2 milyar 397.4 milyon lira tutarında bütçe açığına yol açtı.

En büyük açık 6. Bölge'den

İlk dört ayda 6 bölge içinde en fazla bütçe açığını ise 4 milyar 118.5 milyon lira ile en yoksul 15 ilin yer aldığı 6. Bölge verdi. Dört ayda bütçeye sağladığı toplam gelir 1 milyar 267 milyon lira olan bu illere 5 milyar 385.4 milyon liralık bütçe harcaması yapıldı. Yeni teşvik sisteminde en cazip teşvik unsurlarının öngörüldüğü 6. Bölge, "merkez" hariç toplam bütçe gelirlerine yüzde 1.4'le en az katkıyı yaparken, harcamalardan ise yüzde 12.5 pay aldı.
Merkezden tahsil edilen hariç bütçe gelirlerinde gelişmiş I. Bölge dışında kalan illerin toplam payı da yüzde 17'de kaldı. Söz konusu 73 il, merkezden yapılan hariç bütçe harcamalarının ise yüzde 60'a yakınını aldı.

70 ilin bütçesi açık verdi

İlk dört ayda il bazında elde edilen gelir ve yapılan harcamaya göre 81 ilden 11'inin fazla; 70'inin ise açık verdiği belirlendi. Bütçeye aldığı harcamadan daha fazla gelir sağlayarak fazla verdiren 11 ilin 7'sini yeni teşvik sistemindeki 1. Bölge, 4'ünü ise diğer bölgelerde yer aldığı belirlendi.
Bütçe fazlası yaratan illerin başında gelen İstanbul, dört ayda aldığı 4 milyar 594 milyon liralık bütçe harcamasına karşılık bütçeye 39 milyar 939 milyon lira gelir aktararak, net bazda tek başına 35 milyar 345 milyon liralık fazla sağladı. Bütçeye net katkı tutarında İstanbul'u yine I. Bölgedeki illerden 9 milyar 734 milyonla Kocaeli, 7 milyar 775 milyonla İzmir ve 6 milyar 17 milyon lirayla Ankara izledi. Daha sonra 1 milyar 37 milyon liralık net katkı ile III. Bölgedeki Mersin, 937 milyon lira ile I. Bölgedeki Bursa, 672 milyon lirayla II. Bölge illerinden Tekirdağ, 450 milyonla IV. Bölgedeki Hatay, 386.4 milyonla I. Bölgedeki Antalya, 175 milyonla III. Bölge illerinden Zonguldak ve 29.6 milyonla I. Bölgedeki Muğla geldi. Söz konusu 11 il 81 milyar 660 milyon lirayla dört aylık bütçe gelirlerinin 76.6'sını sağlarken, 19 milyar 103.2 milyon lira ile toplam harcamalardan ise yüzde 17.1 pay aldı. Bütçeye aldığından çok veren 11 il dört ayda net olarak 62 milyar 557 milyon lira fazla sağladı.
Sağladığı gelirden fazla harcama alarak negatif katkı yapan 70 il ise bütçe gelirlerinin yüzde 11.4'ünü sağlarken, harcamalardan yüzde 21.5 pay aldı ve toplamda 11 milyar 841 milyon liralık bütçe açığı verdirdi. Söz konusu 70 il içinde en fazla açık veren 675.3 milyon lirayla Diyarbakır oldu. Bu ili 668.6 milyon lirayla Van, 452.1 milyonla Erzurum, 343.5 milyonla Şanlıurfa, 341.4 milyonla Elazığ, 334.8 milyonla Mardin, 313.4 milyonla Malatya, 305.2 milyonla Hakkari, 299.2 milyonla Şırnak ve 292 milyon lirayla Konya izledi.

Anılan dönemde en büyük bütçe açığı ise 55 milyar 735 milyon lira ile merkezden yapılan tahsilat ve ödemelerin dengesinde ortaya çıktı. Bu gelişmelerle merkezi yönetim bütçesinin dört aylık açığı 5 milyar 19.4 milyon lira düzeyinde oluştu.

En büyük destek 6. Bölgeye

Bölgesel teşvik sisteminin etkinliğini artıracak yeni sistemde, bölgesel harita yeniden düzenlendi. İller sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeylerine göre değerlendirilerek 6 bölgeli bir sınıflandırmaya gidildi.  Yeni sistemde en cazip teşvik unsurları, en geri kalmış illerin oluşturduğu 6. Bölge'de yapılacak yatırımlar için öngörüldü. Bu illerde yatırım yapacakların sigorta primi ödemeleri 10 yıl süreyle devlet tarafından karşılanacak. 6. Bölgede yatırım yapacak firmalar yatırımın yüzde 50'sine, OSB içinse yüzde 55'ine kadar olan tutarı için vergi yükümlülüğünden muaf tutulacak. Faiz desteği tavanları da yükseltilecek. 6. bölgede 31 Aralık 2013'e kadar başlanacak yatırımlarda sigorta primi desteği 10 yıl, bu tarihten sonra ise 7 yıl uygulanacak. Yatırımcı vergi indirimi desteğini yatırım döneminde elde ettiği kazançlara da uygulayabilecek.