Tüketim iştahı hız kesti vergi performansı kötüleşti
Vatandaşların tükettiği mal ve hizmetlerden alınan KDV, ÖTV gibi tüketimden alınan dolaylı vergilerde geçen yılın ilk dört ayında yüzde 23.6 olan artış, bu yıl aynı dönemde yüzde 6'ya geriledi.
Naki BAKIR
ANKARA - Yılın ilk dört ayında bütçe performansında yaşanan bozulmada, yurttaşların tüketim iştahında görülen azalma etkili oldu. Bütçe gelirlerin ağırlıklı bir bölümünü oluşturan dolaylı vergilerde tahsilat artışının, tüketimdeki yavaşlamaya bağlı olarak düşük kalması, yılın ilk dört ayında bütçe dengelerini olumsuz etkiledi.
Aşırı yüksek vergi oranları ve art arda yapılan zamlar nedeniyle dünyanın en pahalı akaryakıtını kullanan Türk halkı, ilk dört ayda akaryakıt tüketimini ve motorlu taşıt alımını kıstı. Bu iki alandan elde edilen Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) gelirleri geçen yıla göre düşüş gösterirken, tüketimdeki genel yavaşlama paralelinde toplam dolaylı vergi tahsilâtı da hız kesti. KDV, ÖTV gibi tüketimden alınan dolaylı vergilerde geçen yılın ilk dört ayında yüzde 23.6 olan artış, bu yıl aynı dönemde yüzde 6'ya geriledi. Bu durum toplam bütçe gelirlerindeki artışın, bütçe giderlerine göre düşük çıkması ve bütçe açığının büyümesinde etkili oldu.
ÖTV geliri yerinde saydı
DÜNYA'nın Maliye Bakanlığı verilerinden yaptığı hesaplamaya göre petrol ürünleri ve doğal gazdan alınan ÖTV'de tahsilat miktarı, ocak-nisan döneminde geçen yılın aynı ayına göre yüzde 1.1 düşerek 9 milyar 558 milyon liraya geriledi. Benzer biçimde motorlu taşıt satışlarından alınan ÖTV'de de dört aylık tahsilât yüzde 10.5 düşüşle 2 milyar 159 milyon lira oldu. Dört aylık ÖTV tahsilatı alkollü içeceklerde yüzde 29 artışla 1 milyar 337 milyon, yine önemli gelir kalemlerinden biri olan tütün mamullerinde yüzde 14.4 artışla 5 milyar 415 milyon, kolalı gazozlarda yüzde 13 artışla 54.4 milyon, dayanıklı tüketim ve diğer mallardaki toplam ÖTV tahsilatı da yüzde 7.6 artışla 679 milyon lira oldu. Bu gelişmelerle devletin ocak-nisan dönemindeki toplam ÖTV geliri, geçen yıla göre sadece yüzde 3.6'lık bir artışla 19 milyar 202 milyon lira düzeyinde gerçekleşti. Geçen yılın aynı döneminde ÖTV tahsilatındaki artış yüzde 16.2 olarak gerçekleşmişti.
KDV tahsilatı da hız kesti
Ocak-nisan döneminde, ekmekten, benzine, okul kitabından giyime tüm kalemlerde; dahilde tahsil edilen KDV tutarı geçen yılın eş dönemine göre yüzde 8.9'luk bir artışla 10 milyar 524 milyon lira oldu. Aynı dönemde ithalatta frene basılması nedeniyle ithal ürünlerden tahsil edilen KDV'nin tutarı ise sadece yüzde 0.6 artışla 14 milyar 702 milyon lirada kaldı. Geçen yılın aynı döneminde dahilde alınan KDV'de tahsilat yüzde 21.2, ithalde alınan KDV tahsilatı ise yüzde 38.2 oranında artmıştı.
Dolaylı verginin payı düştü
Bir gelir, kar ya da kazanca bağlı olmayıp vatandaşların tükettiği mal ve hizmetlerden alınan toplam dolaylı vergilerde dört aylık toplam tahsilât, banka ve sigorta muameleleri, şans oyunları ve özel iletişim vergileri ile damga vergisi ve harçlarla birlikte 55 milyar 454 milyon liraya ulaştı. Dolaylı vergilerde geçen yılın aynı dönemine göre tahsilât artışı yüzde 6'da kaldı. Geçen yılın aynı döneminde ise toplam dolaylı vergi tahsilatı, önceki yılın eş dönemine göre yüzde 23.5 oranında bir artış göstermişti.
Bu yıl ilk dört ayda gelir vergisi ve kurumlar vergisi ile motorlu taşıtlar (MTV) ve veraset intikal gibi mülkiyet üzerinden alınan "doğrudan" vergilerdeki toplam tahsilat ise yüzde 18.6 artışla 28 milyar 947 milyon lira oldu. Böylece bütçede dört aylık toplam vergi geliri, geçen yılın eş dönemine göre yüzde 10 artışla 84 milyar 430 milyon lira düzeyinde gerçekleşti. Toplam vergi gelirleri içinde dolaylı vergilerin geçen yıl ilk dört ayda yüzde 68.1 olan payı, bu yıl aynı dönemde yüzde 65.7'ye geriledi. Dolaylı vergilerden elde edilen gelirin, toplam bütçe geliri içindeki payı da yüzde 56.7'den yüzde 52'ye indi.
Vergi dışındaki kalemlerle birlikte dört ayda 106 milyar 549 milyon lira olan toplam merkezi yönetim bütçe geliri, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 15.5 oranında bir büyüme gösterirken, aynı dönemde bütçe harcamaları ise yüzde 17 artışla 111 milyar 569 milyon liraya ulaştı. Bunun sonucunda bütçe açığı yüzde 63.6 oranındaki büyümeyle 5 milyar 19.4 milyon liraya yükseldi. Tüketimdeki yavaşlama nedeniyle dolaylı vergi tahsilâtının hız kesmesi, bütçe gelirlerindeki artışın düşük kalması ve bütçe açığının büyümesinde etkili oldu.