Yatırım sert düştü, büyümeyi hizmetler ve ihracat sırtladı

MEHMET KAYA

Türkiye ekonomisi bir önceki yılın aynı çeyreğine göre piyasa beklentilerinin altında yüzde 1.6 büyüdü. İvme kaybında TL'deki sert değer kaybı, finansal koşullardaki sıkılaşma ve iç talepteki yavaşlama etkili oldu. Dördüncü çeyrekte oranın eksi çıkabileceği yönünde tahminler yapılıyor.

TÜİK'in verilerine göre Gayrisafi Yurtiçi Hasıla'nın (GSYH) üçüncü çeyrek zincirlenmiş hacim endeksinin yüzde 1.6 artmasının detayları ise dikkat çekti. Tarım sektöründe yüzde 1, sanayi sektöründe yüzde 0,3 artış görüldü. Ekonomi içinde ağırlıklı yer tutan sektörlerden olan inşaatta ise yüzde 5.3 düşüş gerçekleşti. Hizmetler sektörü bu dönemde güçlü büyüdü ve katma değer artışı yüzde 4.5 oldu. Yatırımlardaki sert düşüşe rağmen hizmetlerdeki bu artış büyümenin 1.6'da tutunmasını sağladı. Üretim yöntemiyle GSYH cari olarak üçüncü çeyrekte bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 21.8 oranında artarak 13 milyar 453 milyon TL oldu. Öte yandan, 2. çeyrek büyüme verisi yüzde 5.2'den yüzde 5.3'e revize edildi.

Yılın ilk 9 ayı sonunda zincirlenmiş hacim endeksine göre toplam GSYH 1 trilyon 284 milyar 294 milyon TL oldu. 9 aylık GSYH'nin bir önceki yılın aynı dönemine göre artış oranı ise yüzde 4.51 düzeyinde gerçekleşti.

Devletin harcamaları arttı

Harcamalar yöntemiyle hesaplanan GSYH'de kamu harcamaları artışı dikkat çekti. Hane halkının tüketimi üçüncü çeyrekte bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 1.1 oranında ılımlı bir artış gösterdi. Devletin harcamaları ise yüzde 7.5 oranında yüksek oranlı arttı. Hane halkı tüketimi içinde yükselen fiyatlar nedeniyle sanayi mallarından gıda ve diğer günlük tüketim mallarına yönelişin etkisi de üçüncü çeyrekte gözlendi. Hane halkı harcamaları içinde dayanıklı malların tüketimi yüzde 23.9, yarı dayanıklı malların tüketimi yüzde 4.5 oranında azalırken, dayanıksız malların tüketimi yüzde 5.7 oranında arttı. Hizmetlere yönelik tüketim harcaması ise yüzde 4.8 oranında yükseldi.

Yatırımlar sert düştü

Harcamalar içinde yatırımlar ise yüzde 3.8 düştü. Yatırımlara yönelik inşaat 1.8 oranında gerilerken, makine-teçhizat ise yüzde 8.5 düştü. Makine teçhizat yatırımlarında kapasite kullanım oranlarının yüksek seviyelerde seyretmesi nedeniyle artış ya da ılımlı düşüş yönünde beklentiler bulunuyordu. Diğer sabit kıymet oluşturan yatırımları içeren aktifler yüzde 2.4 artarken, firmaların üretim çıktıları olarak sabit değer arz eden üretilmiş mali olmayan aktifler kalemi yüzde 3.8 geriledi.

İşgücü ödemeleri yükseldi

Gelir yöntemine göre hesaplamada işgücü ödemeleri, 2018 üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 19.4 artarken, şirketlerin karını gösterme niteliğinde bulunan net işletme artığı/karma gelir de yüzde 22.2 oranında yükseldi. İşgücü ödemelerinin cari Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payı geçen yılın aynı döneminde yüzde 32.5 iken bu oran 2018 yılının üçüncü çeyreğinde bir miktar gerileyerek yüzde 31.6 oldu. Net işletme artığı/karma gelirin payı ise yüzde 52'den yüzde 51.8'e düştü.

Öte yandan, takvim etkisinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 2.1 oranında arttı. Takvim ve mevsim etkisinden arındırılmış endeks ise bir önceki çeyreğe göre yüzde 1.1 oranında azaldı.

İhracat yüksek artış sağladı

Harcamalar yöntemiyle GSYH hesabı içinde mal ve hizmet ihracat artışı yüzde 13.6 ile yüksek oranlı gerçekleşti. Mal ve hizmet ihracatı, 2017'yi yüzde her çeyrekte yüzde 10'lar seviyesinde artışla geçerken, 2017 1. çeyreğinde yüzde 0.7, 2. çeyrekte yüzde 4.2 olmuştu. 2018 3. çeyrekte mal ve hizmet ithalatı ise yüzde 16.7 azaldı.

"Türkiye 'V' çıkışı gerçekleştirebilecek güçte"

İTO: Bu rakam kurda yaz taarruzunun ifadesidir

İstanbul Ticaret Odası (İTO) Başkanı Şekib Avdagiç, yaz aylarında yaşanan ekonomik kıskacın, 3. çeyrek büyüme rakamını da kıskaca aldığını belirterek, "Bu rakam, kurda yaz taarruzunun ifadesidir" ifadesini kullandı. Avdagiç, yaptığı yazılı açıklamada şöyle devam etti: "Türkiye nin kapasitesi, bu değildir. Ekonomi yönetiminin açıkladığı programlar, aldığı tedbirlerle birlikte ihracat, faiz ve kurdaki olumlu seyirle, Türkiye ekonomisi V çıkışı gerçekleştirecek güçtedir" ifadelerini kullandı. Her şeye rağmen 3. çeyrekte büyümenin pozitif bölgede kalması önemli olduğunu vurgulayan Avdagiç, büyümenin psikolojik olarak iş dünyası güçlü kılacak bir etkiye sahip olduğuna işaret etti. İTO Başkanı, "Ufukta sürdürülebilir ve dengeli bir büyüme görebiliyoruz" dedi.

TÜRKONFED: Pansuman değil, kalıcı reformlar gerek

TÜRKONFED Yönetim Başkanı Orhan Turan, iyileşme için hem ekonomik hem de demokratik alanda yapısal reformlara imza atılması gerektiğini söyledi. Turan, "Tek başına ekonomik göstergeleri, ekonomik tedbirlerle güçlendirmek mümkün görünmüyor. Çıpalara ihtiyaç duyduğumuz bu süreçte, ekonomi için bu çıpa reformlardır" dedi. Turan, "TÜRKONFED olarak, Türkiye ekonomisinin geçmişte olduğu gibi, yüzde 5 ve üstünde büyüme oranlarına imza atabilecek nitelik ve güçte olduğunu biliyoruz. Ekonomide "geçici pansumanlara değil" aksine "kalıcı tedaviye" ihtiyacımız var. Tüketim odaklı değil kalkınma odaklı sürdürülebilir büyümenin yolu, hem ekonomik hem de demokratik alanda yapısal reformlara imza atabilmekten geçiyor" dedi.

ASO: Çıkarmamız gereken dersler var

Ankara Sanayi Odası (ASO) Başkanı Nurettin Özdebir, "Ekonomik saldırıya rağmen büyüdük ama çıkarmamız gereken dersler var" ifadesini kullandı. "Sanayiye gerekli önemin verilmesi açısından bu rakamlar önemli sinyaller vermektedir" değerlendirmesinde bulunan Özdebir, küresel gelişmelerin Türkiye ekonomisini desteklemesi durumunda 2019 yılında ülkenin istenilen hedeflere rahatlıkla varabileceğini vurguladı. Faiz ve kurda yaşanacak düzeltmelerle Türkiye ekonomisinin çarkları çok daha hızlı dönebileceğini ancak bunun için yapılması gerekenler olduğunun altını çizen Özdebir, "Üretimde yeni teknolojik gelişmeler, iş gücü piyasasındaki işçilerin eğitim kalitesinin arttırılması ile mümkün olacaktır" dedi.

ATO: Türkiye kurdaki hareketliliğe rağmen büyüdü

Ankara Ticaret Odası (ATO) Başkanı Gürsel Baran, "Türkiye, yaşanan kur hareketliliği ve fiyatlardaki yükselmeye rağmen büyümesini sürdürdü" ifadesini kullandı. Türkiye ekonomisindeki olağanüstü dönemin YEP kapsamında dengelenme ve disipline yönelik tedbirlerle kontrol altına alındığını vurgulayan Baran, "Tedbirler yerini buldu ve büyüme ivmeyi düşürerek de olsa devam etti" değerlendirmesinde bulundu.