Yeni teşvikler, yatırımlardaki kan kaybına henüz ilaç olmadı

Önceki dönemde, yeni paket beklentisine bağlanan düşüş trendi, paketin yürürlüğe girmesine rağmen haziranda da sürdü.

Naki BAKIR

ANKARA - Yatırımlarda yaşanan düşüşe nisan ayında açıklanan ve haziranda resmen yürürlüğe giren yeni teşvik sistemi de ilaç olmadı. Teşvik belgesi alınan yatırımlardaki düşüş devam ederken, getirilen “süper” teşviklerle “Yeni teşvik sisteminin yıldızları” olacağı söylenen 6. Bölge’de yer alan en yoksul 15 e yönelik yatırım eğiliminde bir hareketlenme olmadı; en gelişmiş 8 ili kapsayan 1. Bölge yeni döneminde de “yıldızı” olmaya devam ediyor.

Hükümetin çalışmalarını 2011’de başlattığı ve bu yıl nisan ayında içeriğini açıkladığı yeni teşvik sistemi, yılbaşından geçerli olmak üzere 19 Haziran’da Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Ancak haziran ayı verileri, paketin yürürlüğe girmesiyle birlikte düğmeye basılacağı beklenen “birikmiş teşvik başvurularında patlama” yönünde bir gelişmeye işaret etmiyor. Yatırımlarda, aylardır süren yeni paket beklentisinin yol açtığı erteleme eğilimine bağlanan düşüş trendi, paketin yürürlüğe girmesine rağmen haziran ayında da devam etti. 1-19 Haziran arasında 2 milyar 244 milyon liralık yatırımı kapsayan 324 teşvik belgesi alınırken, 20-30 Haziran arasında alınan 38 belge ile 817 milyon liralık bir yatırım öngörüldü. Ayın tümünde belge sayısı geçen yıl aynı aya göre yüzde 18 düşüşle 362 adede, yatırım tutarı da yüzde 38.9 azalarak 3 milyar 61 milyon liraya geriledi. Alınan teşvik belgeleri kapsamında bu yıl ocak ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 66.6 düşüşle 2 milyar 836 milyon liraya gerileyen yatırım tutarı, şubatta yüzde 25.3’lük artışla 5 milyar 576 milyon liraya yükseldi, ancak sonraki aylarda ise kesintisiz bir düşüş süreci yaşandı. Martta yüzde 17.1 düşüşle 3 milyar 359 milyon lira olan teşvikli yatırım tutarı, yeni teşvik paketinin ilanına rağmen nisanda yüzde 35.8 azalışla 2 milyar 904 milyon, mayısta da yüzde 21.3 düşüşle 3 milyar 758 milyon lira oldu. Paketin yürürlüğe resmen girdiği haziranda ise yatırım tutarı 3 milyar dolayında gerçekleşirken geçen yıla göre düşüş yüzde 39’a ulaştı.

1. Bölge “yıldız” olmaya devam ediyor

Getirilen cazip teşviklerle “Yeni teşvik sisteminin yıldızları” olacağı öngörülen Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Van olmak üzere en yoksul 15 ili kapsayan 6. Bölge’ye yönelik yatırım eğiliminde henüz bir hareketlenme olmazken, Ankara, Antalya, Bursa, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Kocaeli ve Muğla olmak üzere en gelişmiş 8 ili kapsayan 1. Bölge yeni dönemin de “yıldızı” olmaya devam etti.

İçeriği nisandan bu yana bilinen yeni teşvik sisteminin resmen yürürlükte olduğu ilk 11 günlük dönemde alınan teşvik belgeleri ve yatırım tutarında en gelişmiş 8 ilin yer aldığı 1. Bölge açık farkla en büyük payı almaya devam ederken, 6. Bölge’nin payının artış bir yana daha da düştüğü dikkati çekti.

Eski teşvik sisteminin geçerli olduğu 1-19 Haziran arasında 6. Bölgeye yönelik toplam yatırım tutarı 120 milyon lira olan 33 teşvik belgesi alınırken, 20-30 Haziran’da ise 11 milyon liralık yatırımı kapsayan sadece 2 teşvik belgesi düzenlendi. En gelişmiş 8 ilin yer aldığı 1. Bölge 1-19 Haziran arasında 882 milyon liralık 134 ve 20-30 Haziran arasında da 567 milyon liralık 13 yatırımla en büyük payı almaya devam etti. 1-19 Haziran arasında düzenlenen teşvik belgelerindeki yatırım tutarında 1. Bölge’nin yüzde 39.3 olan payı, 20-30 Haziran döneminde yüzde 47.3’e çıkarken, 6. Bölgenin payı yüzde 5.4’ten yüzde 4.3’e düştü.

Altı aylık yatırım geçen yılkinin üçte ikisi kadar

Bu yıl ocak-haziran döneminde ülke genelinde alınan teşvik belgesi sayısı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 24.4 düşüşle 1.965’e, belgelerdeki yatırım tutarı yüzde 31.3 düşüşle 21 milyar 494 milyon liraya, yatırımlarda öngörülen istihdam da yüzde 22.4 düşüşle 57 bin 33’e geriledi. Teşvik belgesi ve yatırım tutarı tüm bölgelerde gerilerken, toplam teşvik belgelerinde 1. Bölgenin geçen yıl ilk yarıda yüzde 31.6 olan payı, bu yıl aynı dönemde yüzde 36.3’e çıktı. Altı aydaki teşvik belgesi sayısında 2. Bölge yüzde 19.3, 3. Bölge yüzde 15.2, 4. Bölge yüzde 12.3 pay aldı. Teşvik belgelerinde 5. Bölge’nin payı yüzde 9.6’dan yüzde 7.1’e, 6. Bölge’nin payı yüzde 10.3’ten yüzde 9.6’ya geriledi. Altı ayda teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarında ise 1. Bölge’nin payı yüzde 43.1’den yüzde 35.8’e gerilerken, 2. Bölge’nin payı yüzde 17.2’den yüzde 22.6’ya yükseldi. 3. Bölge’nin yatırım tutarındaki payı yüzde 13.5’ten yüzde 11.8’e düşerken, 4. Bölge’nin payı yüzde 11.1’den yüzde 11.9’a yükseldi. Aynı dönemde yatırımlarda 5. Bölge’nin payı yüzde 8.4’ten yüzde 8.1’e, 6. Bölge’nin payı da yüzde 6.2’den yüzde 5.4’e düştü. Ocak-haziran döneminde teşvik belgesine bağlanan yatırımlarda öngörülen istihdamın ise sadece 6. Bölge’de artış gösterdiği görüldü. Bu bölgeye yönelik yatırımların emek-yoğun niteliği bunda etkili oldu. Ancak sayı olarak ise en fazla istihdam değişmeyerek 1. Bölge’ye yönelik yatırımlarda öngörüldü.

Toplam yatırımlarda öngörülen istihdamda 1. Bölge yüzde 38.9 ile en yüksek, 5. Bölge ise yüzde 8.5’le  en düşük payı aldı.

Hizmetler dışında yatırım tutarlarında sert düşüş

Yılın ilk yarısında tüm  sektörlere yönelik teşvik belgesi sayısı düşerken, yatırım tutarında ise sadece hizmetlerde artış, diğer sektörlerde sert düşüşler yaşandı. Enerjiye yönelik teşvik belgesi sayısı yüzde 4.8’lik düşüşle 100 adede, yatırım tutarı yüzde 24.7 düşüşle 6 milyar 390 milyon liraya, imalat sanayinde belge sayısı yüzde 18.3 düşüşle 1.180’e, yatırım tutarı yüzde 51.4 düşüşle 6 milyar 839 milyon liraya geriledi. Hizmetlerde ise teşvik belgesi sayısı yüzde 25.6 azalışla 506’ya gerilerken, yatırım tutarı yüzde 7.6 artışla 7 milyar 96 milyon liraya ulaştı. Hizmetler, ilk yarıda tutar olarak en fazla yatırımın teşviğe bağlandığı sektör oldu. Madencilik sektörüne yönelik teşvik belgesi sayısı yüzde 35.8 düşüşle 115’e, yatırım tutarı yüzde 20.7 düşüşle 2 milyar 241 milyon liraya geriledi. Yatırımlarda en hızlı düşüş ise tarımda yaşandı. Bu sektöre yönelik belge sayısı yüzde 66.3 azalarak 64 adede, yatırım tutarı da yüzde 66 düşüşle 396 milyon liraya indi.

Yatırımcı risk almak istemez

Savaş Özaydemir
Eskişehir Sanayi Odası Başkanı

Birinci bölgenin en büyük avantajı, sermaye kaynağının bulunduğu bölgede yer alması bu da yatırımlarda artış olarak ortaya çıkıyor. 6. Bölge’ye neden daha fazla teşvik verildi? Kalkınsın ve terörden kurtulsun diye. Ancak son dönemlerde bu durum daha da kızışmış halde. Orada yatırımcıyı ürküten bir iklim söz konusu, bölgede sosyal bir sükûnet sağlanamamış durumda ve yatırımcı risk almak istemez.

Sanayiciler önünü göremiyor

Sadi Sürenkök
Adana Sanayi Odası Başkanı

Yeni teşvik sistemi beklenen şekilde bir ivme kazandırmadı. Fitili ateşlemedi diyebiliriz. Çünkü dünya ekonomisinde bir dar boğaz var. Sanayiciler önünü göremiyor. Yatırımın tamamını devlet ödeyecek bile olsa sanayicinin ürettiği malı satması lazım. Tüm sanayiciler Avrupa’daki daralmanın etkilerini yaşıyor. Bugüne kadar da idare ederek geldiler ama sanayicilerimiz artık boğulmak üzere. Bu yılsonuna kadar da bu işin böyle devam edeceğinin emareleri var. Böyle olunca da sanayiciler yatırım yapmakta nazlı davranıyorlar. Çünkü devletin vereceği teşvikler peşin değil. İlerde ödeyeceği vergilerden veya diğer harcamalardan kesiliyor. Yani yatırım için harcadıkları paralar uzun vadede geri dönecek. Sanayicilerimiz önünü görmeden böyle bir yatırıma girmek istemiyor. Bölgemize bakacak olursak Adana zaten önceki teşvik sistemlerine göre şuan daha dezavantajlı. Çünkü daha önceden Adana 2. Bölgede iken çevresindeki illerin geneli 3. Bölgedeydi. Ama şimdi Adana’nın çevresindeki iller 4 ve 5. Bölgede yer almaya başladı. Mersin 2. Bölgeden 3’e geçti. Bu nedenle bölgedeki yatırımcı da çevre illere gidecek.

Suriye’deki belirsizlikde etkili oldu

Ahmet Kula
Balıkesir Sanayi Odası Başkanı

Teşvik sistemindeki 6. bölge de bir güvenlik problemi var. Bu durum çözülmeli. Yatırımcı bu nedenle 6. bölgeden uzak duruyor. Bunun üzerine Ortadoğu’daki olayları yakından izliyoruz. Suriye konusundaki belirsizliğinde etkili olduğuna inanıyorum. Sonuçta birileri yatırım yapacak bu ülkede. Yatırım yapmak isteyenlerde şartların daha olumlu olduğu birinci ve diğer bölgelere yöneliyor. 2012 yılının devamında da bu Suriye belirsizliği sürdüğü sürece açıklanan verilerde bir değişiklik olacağını sanmıyorum.

Kısa dönemli bakmamak lazım

Mehmet Büyükekşi
TİM Başkanı

Haziran ayı için yapılan değerlendirmelerin sistemin geneli doğru bir sonuç çıkarmayacağını düşünüyorum. Bu dönemde alınan belgelerin yatırım kararı çok daha öncesinden alınmıştır. Normalde yatırım kararı, 6 ay, 1 yıl sürüyor. 6. bölge gibi birçok iş insanı tarafından bilinmeyen bölgelerin araştırmaları ve planlarının hazırlanması daha da uzun sürer. Dolayısıyla bu kadar kısa vadede yeni teşvik sisteminin sonuçlarının görülmemesini doğal karşılıyorum. O bölgeye olan ilgi yavaş yavaş artacaktır. Biz TİM olarak 6. bölgede 2 yatırım gezisi düzenledik, 5 tane daha düzenleyeceğiz. Umarım bu gezilerin de somut sonuçları olur. Ancak her şeye rağmen 1. bölge sunduğu avantajlarla yatırımların gözdesi olmaya devam edecektir.

Büyük yatırımlar farkı açıyor

Erdem Çenesiz
TÜRKONFED Başkanı

Birinci bölgeye stratejik ve büyük yatırımlar yapılıyor. Mesela bu bölgeye yapılan tek bir yatırım bile tüm oranları değiştirebilir. Altıncı bölge için dikkat edilmesi gereken istihdama yönelik yatırımlar olmalı. Ayrıca şu anki veriler çok kısa bir dönemi kapsıyor. Bölgeye yatırım yapmak uzun ön
araştırmalar gerektiriyor. Dolayısıyla sağlıklı bir değerlendirme için daha uzun dönemler karşılaştırılmalı. Bir anda devasa yatırımlar gitmeyebilir. Demoralize olmamak lazım. Altıncı bölgeye olan yatırımlar küçük müteşebbislerin yatırımları muvaffak olup geliştikçe artacaktır. Zaten amaç, insanların doğdukları yerde çalışması. Bir de ahde vefa olarak oradan çıkıp başarılı işlere imza atanlar memleketlerine yatırım yapabilir. Onların ektikleri tohumlar bölgeye ilgi daha da artar.

Bir yıl bekleyip görelim

Adnan Dalgakıran
Makine İhracatçıları Birliği Başkanı

10 gün çok kısa bir süre. Yatırımlar bir iki ayda kararlaştırılıp yapılmaz. Şu an alınan belgeler geçmişte alınan kararlarla ilgilidir. Teşvik sisteminin bu kadar kısa bir sürede incelenip planların yapılması imkansız. Yeni teşvik sisteminin etkilerini görmek ancak 1 yıl olur. Oranlardaki değişme de zaten çeşitli sebeplerle olabilir. Tüm Türkiye’de yatırımlarda bir azalma var. Yatırımların şekilleri de ayrıca önemli. Az yatırımın olduğu bir dönemde birinci bölgeye yapılan bir-iki büyük yatırım tüm oranları değiştirebilir. Bu konuda kısa süreli verilere bakıp hızlıca karar vermemek, sabırlı olmak
lazım.