Dolaylı vergi yükü yüzde 70’e dayandı

Naki BAKIR

Bu yıl özellikle ikinci çeyrekten itibaren büyümenin motoru olan iç tüketim, dolaylı vergiler yoluyla bütçe dengelerini de iyileştirici etki yaptı. KDV, ÖTV gibi tüketimden alınan dolaylı vergilerde yılın ilk on ayındaki tahsilat, 186 milyar liraya ulaştı.

DÜNYA’nın Maliye Bakanlığı verilerinden yaptığı belirlemelere göre, “doğrudan vergi” niteliğindeki gelir ve kurumlar vergisi ile mülkiyetten alınan vergilerde on aylık tahsilatın cari olarak sadece yüzde 8.5 arttığı ocak-ekim öneminde; belli bir kar, gelir ya da servet dolayısıyla değil, sadece tüketilen mal ve hizmetlerin bedeli üzerinden ve fiyatın içinde tahsil edilen “dolaylı” vergilerdeki tahsilat ise yüzde 22.2 artışla 185.7 milyar liraya ulaştı.

Dolaylı vergide reel artış oranı %14.3 oldu

Bütçeye, geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık 34 milyar TL daha fazla dolaylı vergi geliri kaydedildi. TÜFE bazında yüzde 6.9 olan on aylık enflasyonla indirgendiğinde doğrudan vergilerde yalnızca yüzde 1.5 oranında bir reel artış olurken, dolaylı vergi tahsilatındaki reel artış yüzde 14.3 olarak gerçekleşti. Bu yılın tümünde 218 milyar lira dolayında öngörülen dolaylı vergilerde ilk on ayda hedefle uyumlu olarak bunun yaklaşık yüzde 85’i oranında bir gerçekleşme sağlandı.

Dolaylı verginin payı yüzde 70’e yaklaştı

Dolaylı vergilerin toplam vergi pastasındaki payı yükselmeye devam ederek yüzde 70’e yaklaştı. Ocak-ekim döneminde yüzde 17.7 artışla 266.3 milyar lira olan toplam vergi tahsilatı içinde dolaylı verginin payı yüzde 69.7 düzeyinde gerçekleşti. Dolaylı verginin payı geçen yılın aynı dönemine göre 2.6 puan artış gösterdi. Başka deyişle, gelir, kar ve servet üzerinden alınan doğrudan vergilerin toplam pastadaki payı 2.6 puan gerileyerek yüzde 30.3’e indi.

KDV’de yıllık hedefin yüzde 90’ı yakalandı

Dolaylı vergiler kapsamında dahilde alınan KDV’de on aylık tahsilat yüzde 19.8 artışla yaklaşık 32.7 milyar, ithalde alınan KDV ise yüzde 27.2 ile çok daha yüksek oranlı bir artış göstererek 50.6 milyar liraya ulaştı. İthalatta anılan dönemde yaşanan tempo, bu gelişmede etkili oldu. On aylık tahsilat dahilde alınan KDV’de yılın tümü için öngörülen 36.4 milyar liralık hedefin yaklaşık yüzde 90’ını, ithalden alınan KDV’de ise 61.2 milyar lira olan hedefin yüzde 83’ünü oluşturdu.

Dolaylı vergi gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan Özel Tüketim Vergisi’nde ise tahsilat yüzde 21 artış göstererek 70.2 milyar liraya ulaştı. Bu yılın tümünde 83.1 milyar liralık ÖTV geliri hedefleniyor. İlk on ayda bunun yaklaşık yüzde 85’i gerçekleşti.

On ayda 70.2 milyarlık ÖTV geliri

On ayda petrol ve gazdan 38.2 milyar, tütün ürünlerinden 17.3 milyar, motorlu taşıt satışlarından 7.9 milyar, alkollü içeceklerden 4.4 milyar, kolalı gazozlardan 250 milyon, dayanıklı tüketim malları ile diğer ürünlerden de toplam 2.2 milyar liralık ÖTV tahsil edildi. Bu kapsamda özellikle petrol ve gazdan alınan ÖTV’de yüzde 32, motorlu taşıtlarda yüzde 24 tahsilat artışı kaydedildi. Tahsilat alkollü içeceklerde yüzde 16.4, kolalı gazozlarda yüzde 8, tütün mamullerinde yüzde 1.5 artış kaydetti. Dayanıklı tüketim ve diğer mallardan tahsil edilen toplam ÖTV de yüzde 27 arttı. 

10 ayda ödenen harç tutarı 10.5 milyar lira

Yurttaşlar, ilk on ayda çeşitli resmi iş ve işlemleri dolayısıyla, geçen yılın eş dönemine göre yüzde 37.3 daha fazla olmak üzere 10.5 milyar lira tutarında harç ödedi. Çeşitli resmi kurumlardaki işlemler dolayısıyla ödenen damga vergisinde de on aylık tahsilat yüzde 28.5 artışla 7.6 milyar liraya ulaştı. On ayda, dolaylı vergi niteliğindeki diğer kalemlerden bankave sigorta muameleleri vergisinde yüzde 13.2 artışla 5.2 milyar liralık tahsilat gerçekleşti. Özel iletişim vergisinde 3.8 milyar liraya ulaşan on aylık tahsilat geçen yılın eş dönemindeki ile yaklaşık aynı düzeyde kaldı. Şans oyunları vergisinde tahsilat yüzde 14 artışla 570 milyon lira oldu.

Doğrudan vergilerde düşük artış

İlk on ayda doğrudan vergilerdeki tahsilat ise sadece yüzde 8.5 artışla 80.4 milyar lira düzeyinde gerçekleşti. Ancak bu miktar, doğrudan vergilerde 99.6 milyar lira olan yıllık hedefin yaklaşık yaklaşık yüzde 81’ini oluşturdu. Bu kapsamda gelir vergisi tahsilatı yüzde 12.2 artışla 52 milyar liraya yükselirken, kurumlar vergisi tahsilatı geçen yıla göre değişim göstermeyerek 21.3 milyar lira oldu. Enflasyondan arındırıldığında kurumlar vergisi tahsilatında reel bazda yüzde 6.5 azalış olduğu dikkati çekti. Yine doğrudan vergi niteliğindeki mülkiyet üzerinden alınan veraset intikal ile motorlu taşıt vergilerinin toplam tahsilatı yüzde 10’luk cari artışla 7.2 milyar lira düzeyinde gerçekleşti. Bunun 6.9 milyar lirasını araç sahiplerinden her yıl iki eşit taksitte alınan motorlu taşıtlar vergisi oluşturdu.

Tüketim vergileri bütçe açığını küçülttü

Toplam merkezi yönetim bütçe gelirleri yılın ilk on ayında yüzde 18.1 artışla 320.1 milyar liraya ulaştı. Bütçe gelirinde geçen yıla göre yaşanan net 49 milyar liralık artışın 40 milyarı vergi gelirlerinden; bunun da yaklaşık 34 milyar lirası dolaylı vergi tahsilatındaki artıştan geldi. Aynı dönemde toplam bütçe harcamaları ise geçen yıla göre 37.9 milyar liralık net artışla 327.7 milyar lira oldu ve 7.7 milyar liralık bir bütçe açığı verildi. Bütçe açığı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 59 küçülme kaydetti.

Geçen yıl ilk on ayda 18.8 milyar liralık bütçe açığı verilmişti. Buna göre iç tüketimdeki canlılık, ekonomiyi canlı tutarak özellikle ikinci çeyrekten itibaren büyümeye katkı verdiği gibi, dolaylı vergi artışı yoluyla da bütçe dengelerini iyileştirici etki yaptı. Başka deyişle yurt içi hane halklarının tüketimi devletin iki yakasını bir araya getirdi. On aylık dönemlere göre toplam vergi pastasında dolaylı vergilerin payı yüzde 70’e dayanırken, toplam vergi gelirlerinin bütçe harcamalarını karşılama oranı da 3.2 puan artarak yüzde 81.3’e çıktı.