Dolar 2 TL’yi gördü, hesaplar şaştı!

Naki BAKIR

Döviz kurunun yükselişi, ekonomide hesapları şaşırttı. Son beş yılda gelişmiş ülkelerin parasal genişlemeye gitmesi, Türkiye gibi ülkelere yoğun sıcak para girişi yaşatmış ve bu durum kurları düşürmüş, ithalatı ucuzlatarak cari açığı büyütmüştü. Şimdi ise gelişmiş ülkeler öncekinin tersine parasal “sıkılaştırmaya” gidiyor. Bu da Türkiye gibi ülkelerden sıcak para çıkışına neden oluyor. Nitekim bu gelişme sonucu geçen haftaya 1.94 TL’den başlayan dolar cuma günü 2 TL ile tarihi seviyesini gördü. Dolar için bundan sonraki yeni denge seviyesinin neresi olacağı merak ediliyor.

OVP'de 1.83 TL

Orta Vadeli Plan'da (OVP) bu yılın tümünde ortalama dolar kuru 1.83 TL olarak öngörülmüştü. Cari dolar kuru 23 Ağustos itibariyle 2 TL'yi gördü ve yılbaşından bu yana ortalama kur 1.83 TL oldu. Yılın kalan döneminde kur ortalama 2 TL olsa bile yıllık ortalama kur 1.9 TL'nin üzerinde gerçekleşecek. Bu da hedefte yüzde 5 dolayında bir sapma anlamına geliyor. Dolar kurunun 2 TL'ye çıkması şimdiden birçok kesimi olumsuz etkiledi ve yükselmenin sürmesi durumunda olumsuzluk giderek daha da büyüyecek.

Kurun artışı ilk planda döviz borcu olanları tehdit ediyor. Türkiye'nin 350 milyar dolar dolayında dış borç stoku bulunuyor. Bunun da 103.3 milyar doları kamunun, yaklaşık 240 milyar doları bankalar ve reel sektörün, 6.6 milyar doları da Merkez Bankası'nın borcu. Kurdaki yükseliş, dış borç sabit bile kalsa bunun TL karşılığını büyütüyor. Geçen hafta dolar kurunun 1.94 TL'den 2 TL'ye yükselmesi, Türkiye'nin toplam dış borcunun TL karşılığını bir haftada 24.5 milyar TL; gelecek bir yıldaki dış borç ödemesinin TL karşılığını ise 11.5 milyar lira büyüttü. Kurun bir haftada kaydettiği artış, sadece özel sektöre gelecek bir yılda yapacağı dış borç geri ödemeleri dolayısıyla 10 milyar liraya yakın ek yük getirdi.

Maliyet artıyor

Yatırımını Plan'da öngörüldüğü gibi ortalama 1.83 TL'lik dolar kuru üstünden yapan sanayici ve yatırımcı için kurdaki bu yükseliş, maliyetlerde öngörülmeyen bir artış anlamına geliyor. Bunun yol açtığı sermaye ihtiyacı ise yükselen faizlerden temin edileceği için ayrıca ek maliyet çıkaracak. Kurda anormal artış, sanayinin üretim kapasitesini geriletici, yatırımları yavaşlatıcı etki yapacak. Bu durumda istihdam daralması, işten çıkarmalar beklenebilir.

Kurdaki artış, 2013'te 253 milyar dolar olarak öngörülen ithalatın TL karşılığını aynı paralelde büyütecek. Türkiye'nin neredeyse tamamen dışa bağımlı olduğu ve geçen yıl 60 milyar doları aşan, bu yılın ilk yarısında da 23 milyar dolara yaklaşan ithal enerji faturasının TL cinsinden karşılığı büyüyecek. Bu da, elektrik, doğalgaz, akaryakıt zamlarını kaçınılmaz hale getirecek. İthalattaki maliyet artışları, perakende fiyatlara yansıyacak, bu da tüketici enflasyonunu yükseltecek. Çift haneli enflasyon gündeme gelebilir.

Döviz kazandırıcı faaliyet olarak ihracatçının kazanacağı dövizlerin TL karşılığının artması nedeniyle, kur artışının bu kesimin lehine olduğu düşünülse de kısa sürede durumun aleyhe dönebileceği belirtiliyor. İhracatın, büyük oranda ithalata bağımlı olması nedeniyle, kur artışları ihracatçıya bir getiri sağlamıyor.

Kurun önünü kesmek için yükseltilen faizler, bankaların karını olumsuz etkilememekle birlikte, tüketici ve KOBİ kredilerinde daralma bekleniyor. Bankacılık açısından ise daha önce açılmış kredilerin geri dönüşünde ortaya çıkacak güçlükler risk oluşturuyor. Batık kredide artış bankacılık sektörünü olumsuz etkileyebilir.

Bütçeye çift yönlü etki

Kurdaki hızlı artış, bütçeyi, gelir ve harcama olmak üzere iki yönlü etkileyecek. İthalatın azalması, fiyat artışı, gelirde düşüş sonucu iç tüketimin azalması, buna bağlı olarak ÖTV, KDV dolaylı vergi gelirlerinde düşüş gündeme gelecek. Vergi gelirinin üçte ikisi dolaylı vergilerden sağlanıyor. Kur artışı nedeniyle pahalanan ithalatın azalması ve fiyatların yükselmesi nedeniyle iç tüketimin daralması sonucu dolaylı vergi tahsilatında düşüş gündeme gelecek. İstihdamdaki azalma da devletin gelir vergisi tahsilatını düşürecek. Devletin ithalatının TL karşılığında yaşanacak artış, zorunlu bütçe harcamalarının finansman maliyetini yükseltecek. Bu gelişmelerin sonucunda bütçe açığı büyüyecek. Bütçeyi denkleştirmek için zam ve vergi artışları gündeme gelebilecek.

Faizler 19 ay sonra çift hanede

Fed'in tahvil alım programını azaltacağı endişelerinin Türkiye piyasalarına etkilerinin TCMB politikaları ile azaltılamaması ve artan Suriye gerginliği ile kur tarihi
zirve olan 2 TL'ye yaklaşırken faiz 19 ay sonra ilk kez çift haneye yükseldi. Cuma, bankalararası kotasyonda 2 TL'yi aşan dolar kuru, serbest piyasada ise en yüksek 1.9998 liraya çıktı. Gösterge tahvilin bileşik faizi düşük hacimde Ocak 2012'den bu yana ilk kez yüzde 10 seviyesini aştı. 8 Mart 2023 itfalı 10 yıllık tahvilin bileşik faizi yüzde 10.58'e çıkarken, 13 Mayıs 2015 itfalı gösterge tahvilin bileşik faizi yüzde 10.16 oldu. Temmuz ayı ABD dayanıklı tüketim malları siparişleri verisinin yüzde 7.3 azalmasıyla toparlanan piyasalarda, borsa da yüzde 1.24 artarak günü 68775 puandan tamamladı. Piyasalarda bugün Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı‘nın yapacağı açıklamalar bekleniyor.

[PAGE]

KİM, NE DEDİ?

Doların yükselmesi, yatırımcı ve iç piyasa için tedirginlik kaynağı oluyor

Sercan AKINCI

Amerikan Merkez Bankası'nın (Fed) açıklamalarının ardından yükselen dolar sanayici ve yatarımcı için endişe yaratıyor. 2 liraya yaklaşan dolar ile ilgili görüş bildiren iş dünyası temsilcileri, dolardaki yükseliş nedeniyle yatırımlarda sıkıntı olabileceği ve enflasyon nedeniyle iç piyasada daralma yaşanabileceği korkusuyla tedirginlik yaşıyor.

İthalatçıya hem kur hem de vergi darbesi

MİTHAT YÜMLÜ / PERPA

Dolardaki bu iniş çıkışlar eylüle kadar devam eder. Bu spekülasyonlara karşı dolar 1- 2 ay içinde oturur. Bundan sonraki 2 aylık süreçte dolar 2 lira civarında oynar fakat ondan sonraki süreçte 1.85- 1.95 aralığında her zaman oynar. Dolardaki oynaklık nedeniyle yatırımcıda da kararsızlık oluyor. Öncelikle ne olup bittiğini görmek istiyorlar. Özellikle yurtdışından makine gibi ürünler getirerek yapılacak yatırımlarda bir süre duraklama olabilir. Bu yüksek dolar rakamları devam edecek olursa yurtdışından ürün getirerek iç piyasa satan bazı firmaların batmasına neden olabilir. Sonuçta yurtdışından getirilerek satılan ürüne ne kadar kar marjı koyulabilir ki? Ayrıca reel kar olmamasına rağmen doların artmasıyla birlikte stokta tutulan mallar için daha fazla vergi isteniyor. İthalatçı buradan da zarar ediyor.

Enflasyon artabilir büyüme yavaşlayabilir

ALİ İHSAN GELBERİ / GARANTİ BANKASI

Doların bundan sonraki seviyesiyle ilgili tahmin yapmak zor. Bu Merkez Bankası‘nın politikalarıyla ilgili. Merkez Bankası, hem faizi düşük tutup, hem de kurun fazla yükselmesinin önüne geçmek istiyor. Ama bu sürdürülebilir değil. Ya faizi arttıracak ya da dolar yükselecek. Ekonomik gelişmelerle ilgili doların yükselmesinden çok, istikrar kazandığı seviye etkili. Dolar şuanda çok yüksek seviyede ve istikrar kazandığı yer enflasyonu etkiler. Enflasyon insanların alım gücünü etkileyeceği için de iç piyasada yavaşlama ve büyüme rakamında aşağı yönlü bir gelişme olabilir.

Yerli üretim değerlendirilecek

ÖMER KAVAS / MOBİSAD

Dolar ile ilgili 2.20'yi geçmeyeceği ve daha sonra 1.95 bandına geri döneceği beklentileri var. Derneğimizdeki ithalatçıların da beklentileri bu yönde. Uzun vadeli yatırımcılar daha fazla borçlanmak zorunda kalıyor. Yerli üretimi düşünenler, bunun tekrardan altını ısıtmak zorunda kalacak. Merkez Bankası‘nın ise bu süreçte attığı adımlar olumlu.

Sorun kurun oynaklığından kaynaklanıyor

NURETTİN EROĞLU / EROĞLU GRUP

Gayrimenkul ve tekstil sektöründe çalışıyoruz. Bizim için sorun doların 2 ya da 2.10 lira olmasından çok oynaklığından kaynaklanıyor. Oynaklık firmalar için öngörülemeyen bir durum oluşturduğu için bu durum yapılan planlamaları ve bütçeleri zorlaştırıyor. Tekstilde ise ağırlıklı ihracatçı bir firma olduğumuz için döviz girdilerimiz yüksek. Bu nedenle grup olarak bizim için kurun düşük olmasından çok yüksek kalması bizi daha olumlu etkiliyor. Ancak öngörülen planlar için tercihimiz kurun hareketli olmasından çok sabit olmasından yana.

Dolardaki yükselişin artıları fazla

GIYASETTİN EYYÜPKOCA / LASİAD

Dolardaki yükselişin daha fazla devam edeceğine inanmıyorum. Ekonomiden sorumlu olan mecralar tedbirlerini almıştır. Dolar 1.90- 2 lira arasında gidip gelir. Biz ürünlerimizi dolarla satın alıp, dolarla sattığımız için yükselişin pek fazla etkisi olmuyor. İhracatçı açısından iyi bir gelişme, ithalatçı açısından ise biraz kötü. Genel olarak baktığımızda dolardaki bu yükselişin artıları daha fazla. Merkez Bankamız şimdiden hesap kitaba başlamalı. Merkez Bankası‘nın döviz rezervi doları dengede tutabilecek seviyede. Bunu kullanmalı.