Aile şirketleri bir tık kurumsallaşmalı

 

Ahmet TAMTEKİN / Tamtekin Executive Development Kurucusu

 

Türkiye'de büyüyen şirketlerin önemli bir bölümü aile şirketleridir. Biz bu "patron" şirketlerini tek bir "patron" yönetiyormuş gibi düşünürüz. Ancak gerçekte bu şirketlerde, akrabalar da ortaklık yapısında ve icraatta önemli etki sahibidirler. Bu akrabalar karmaşık bir şekilde şirketin kaderini belirlerler.

Aile şirketlerindeki ince dengeleri hünerle yönetmek için seçilmiş "patron" bir cambaz gibi birçok topu havada tutmaya çalışır. Bir yandan şirketin çıkarları yönünde hareket etmelidir. Diğer yandan akrabalarla ilişkileri kırgınlık yaratmadan iyi yönetmelidir. Bunun yanında gelecek nesillerin haklarını adaletli bir şekilde gözetmesi de lazımdır. Bu da yetmeyecektir. Şirket için değer temsil eden ve akraba olmayan profesyonelleri de hesaba katması gerekir. Bu kişilerin de şirkette bir geleceklerinin olduğu mesajını vermesi gerekir. 

 Aile fertleri kendi yeteneklerinin, haklarının ve çıkarlarının farkında olsalar sorun çıkmazdı. Akrabalar arasında kendi haklarını veya yetkinliklerini ölçüsüz bir abartıyla görenler olur. Bazıları da çıkarlarını görmeyip, duygusal davranacaktırlar. Bu kişilerin yanında, hakkını savunmuyor gözüküp dolaylı bir şekilde patronu etkileyenler olacaktır. En kötüsü de, yetkinliği veya arzusu olmayıp aile baskısı ile şirkette çalışanlardır.

Babaerkil, ailelerde yüzeyin altındaki çatışmalar sanılandan daha fazladır. Bu çatışmalar şirketin uzun vadeli çıkarlarını riske atarlar. Örneğin saygı ve hak kavramları birbirine karışır. Bu da iletişim kopukluklarına neden olur. Zaten iletişim de doğrudan ve açık yapılmaz. Mesajlar imalarla ve çoğu zaman kulaktan kulağa verilir. Kişiye duyulan sevgi, şahsına verilen önem, o kişinin şirketteki rolü ile karışır. Bir de nesiller arası eğitim ve değer farkları vardır. Bütün bu karmaşanın sonucunda, aile şirketlerinde sık sık derin kırgınlıklar, kopmalar yaşanır. Çoğu kez de aile fertlerinin huzuru için şirketin çıkarıyla uyuşmayan kararlar alınır.

Birçok aile şirketi sonunda bu tarz sorunları bir aile anayasası ile çözümlerler. Bu işte çok ihtiyaç duyulan pratik "bir tık kurumsallaşma"dır. Diğer kurumsallaşma hamlelerinin olmazsa olmaz ilk adımıdır. 

Aile anayasası, şirketin nasıl yönetileceğini, büyük kararların nasıl alınacağını ve anlaşmazlıkların nasıl çözüleceğini belirler. Şirket performansının nasıl izleneceği, aile üyelerinin icraata katılımının nasıl olacağı da anayasanın konusudur. Hisse devirleri ve evlenme ile aileye girenlerin rolleri anayasanın ele alabileceği diğer hususlardır. Bu kurallar aile meclisi denilen bir mekanizmanın çalıştırlıması ile hayata geçer.

Aile meclisi, yönetim kurulu ve icra kurullarından da farklıdır. Kapsamındaki kişiler hissedar veya icracı olmayabilirler. Hatta bu meclisin en önemli üyesi aile dışından, herkese eşit mesafede duran, herkesin saygısını kazanmış profesyonel bir arabulucu da olabilir. 

Aile anayasasının nasıl yapıldığı, içeriği kadar önemlidir. Örneğin, aile üyeleri arasında var olan sürtüşmeler anayasasının oluşturulması süreci ile ilişkilendirilmemelidir. Anayasa yapılmasının hedefi kısa vadeli sorunları çözmek değildir. Aile anayasası, ailenin çıkarları ve ilişkilerinin vizyoner bir bakışla düzenlenmesini hedefler.  

Anayasanın nasıl oluşturulacağı, hangi konuların anayasaya dahil edileceği, hangi konuların kapsam dışı bırakılacağı, kimlerin ne rol alacağı ve son taslağın nasıl oluşturulacağı gibi konuların peşinen belirlenmesi önemlidir.

Bundan sonraki süreçte paydaş aile üyelerinin görüşlerinin alınması gerekir. Çatışma konusu olacak birçok mevzu daha bu aşamada çözüm bulabilir. Görüşleri dinleyen, not alan, özetleyen kişi doğru soruları sorarak kişilerin beklentilerini yönetebilir. Bu safhadaki yaklaşım, tüm aile fertlerinin görüşlerinin yazılan anayasada dikkate alınıp alınmadığı yönünde açık bir mesaj verir. Eğer durum tespiti düzgün yapılırsa tüm ailenin çıkacak anayasayı sahiplenmesi kolaylaşacaktır. Aile üyeleri tarafından beyan edilen arzu ve istekler kimseyi kırmayacak ve küçük düşürmeyecek bir üslupla sorgulanmalıdır. Önemli fikir ayrılıklarının da ustaca çözümü gerekir. Anayasayı yazmaya yardımcı olan kişi, herkesi bir araya getirmeden önce bazı önemli fikir ayrılıklarını mekik diplomasisi ile çözemeye gayret etmelidir.

Benzer aile şirketlerinin anayasa modelleri de aile üyelerine özetlenmelidir. Her ailenin önem verdiği konular farklıdır. Dolayısı ile her anayasa farklı olacaktır. Amaç başkalarının yaklaşımlarından ders çıkarmaktır. Çoğu kez, aile fertleri başka herhangi bir şirkette çalışmamışlardır. Kötü niyet değil ama bilmemek beraberinde bir çok sorun getirir. Başarılı aile anayasası modellerin değerlendirilmesi bu nedenle faydalı olacaktır. 

Aile şirketindeki akrabalık bağları, aslında o şirketin gücüdür. Profesyonel hiçbir ilişkide olmayacak kadar kuvvetli, uzun süreli ilişkilerdir bu. Bu bağlar, şirketin gücünün nesiller boyu, zirvede olmasını sağlarlar. Ancak unutmamamız gerekir: iyi ilişkiler açık ve kabul görmüş kurallar üzerine inşa edilebilir.