Anonim şirketler neden ve nasıl hisse senedi bastırmalıdır?

Soner ALTAŞ / Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Müfettişi

Anonim şirketler tarafından çıkarılabilecek olan hisse senetlerine, Türk Ticaret Kanunu'nda oldukça geniş bir yer ayrılmıştır. Kanunun hisse senedi çıkarılmasına ilişkin emredici kurallarını, "esasa ilişkin olanlar" ve "şekle ilişkin olanlar" şeklinde ikiye ayırmak mümkündür. Esasa ilişkin kuralların başında, anonim şirketin esas sermayesine karşılık gelen pay senetlerinin hamiline veya nama yazılı olması zorunluluğu gelmektedir. Ancak, bedelleri tamamen ödenmemiş olan paylar için hamile yazılı hisse senetleri veya ilmühaberler çıkarılması mümkün değildir. Çıkarılmış ise, o senetler hükümsüz sayılır (TTK, m.409). Yine, TT'ya göre, şirket esas sözleşmesinde aksine hüküm yok ise, çıkarılan hisse senetlerinin türü değiştirilebilir, yani nama yazılı hisse senedi hamiline ya da hamiline yazılı olan nama yazılı hisse senedine çevrilebilir. Ancak, nama yazılı senetlerin hamiline yazılı senetlere çevrilmesi için pay bedelinin tamamen ödenmiş olması gerekmektedir (TTK, m.410). Yasa, kuruluşta şirketin tescilinden önce ve sermaye artırımlarında "esas sermayenin artırılması keyfiyetinin tescilinden" önce çıkarılan hisse senetlerinin hükümsüz olacağını öngörmektedir (TTK, m.412, m.395). Yine, TTK'ya göre, hisse senetlerinin itibarî değerlerinin en az bir kuruş olması zorunludur (TTK, m.399/f.1).

Hisse senedinin şekline ilişkin kurallar ise, senet içeriğinde hangi bilgilere yer verileceğine ve senedin kimler tarafından imzalanacağına ilişkindir. TTK'ya göre, hamile yazılı hisse senetlerinde; "şirketin unvanına, esas sermaye miktarına, tescil tarihine, senedin nev'ine ve itibari kıymetine" yer verilmesi (TTK, m.413/f.1), nama yazılı hisse senetlerinde ise yukarıda sayılanlara ilave olarak "pay sahiplerinin ad ve soyadının, ikametgahının, senet karşılığında ödenmiş olan miktarın" yazılı olması gerekmektedir. Kanun, nama yazılı hisse senetlerinin ayrıca şirketin pay senetleri defterine kaydedilmelerini de şart koşmaktadır(TTK, m.413/f.2). Yine, hisse senedinin geçerlilik kazanabilmesi için, senedin şirket adına imzaya yetkili olanlardan en az ikisi (yönetim kurulu başkanı ile yardımcısı yada diğer bir yönetim kurulu üyesi) tarafından imzalanması zorunludur.

Görüldüğü üzere, hisse senedi çıkarılması, T.Ticaret Kanunu'nda oldukça teferruatlı düzenlenmiş ve senedin geçerlilik kazanabilmesi için birçok kural getirilmiştir. Ancak hemen belirtelim ki, TTK, bu kadar düzenlemeye karşılık, hisse senedi bastırılmasını şart koşmamıştır. Bir başka deyişle, anonim şirketlerde ortaklık (pay sahipliği) sıfatının kazanılabilmesi için, hisse senedi bastırılması şart değildir. Çünkü, hisse senedi çıkarılmamış olsa bile, anonim şirketin tescili ve tüzel kişilik kazanması ile birlikte pay sahipliği sıfatı doğmaktadır. Nitekim, ülkemizdeki kapalı şirketlerin büyük bir kısmı -aile şirketi olmanın da etkisiyle- hisse senedi bastırmamaktadır.

Durum böyle iken, anonim şirketler neden hisse senedi bastıracaktır? Çünkü, hisse senedi bastırılması, sahibine hatırı sayılır bir vergi avantajı sağlamaktadır. Zira, iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetlerinin devrinden doğan değer artış kazancı, miktarı ne olursa olsun, gelir vergisine tabi olmamaktadır. Oysa, hisse senedi bastırılmamış ise, sağlanan değer artış kazancı anılan istisnadan yararlanamamaktadır. Daha açık ifade edebilmek bakımından bir örnek verelim: Hisse senedini en az iki yıl elinde bulunduran kişi, hisse devrinden 100 trilyon TL değer artış kazancı elde etse dahi vergi vermez iken, elinde basılı hisse senedi olmayan kişi, çıplak payının devrinden 50 bin TL değer artış kazancı elde etse dahi vergi ödeyecektir. Yani, hisse senedi denilen o sihirli belge, sahibine, bazen değeri trilyonları bulan bir vergi avantajı sağlamaktadır.

Peki, hisse senedi nerede ve nasıl bastırılacaktır? TTK'da hisse senetlerinde bulunması gerekli unsurlar belirtilmekle birlikte, hisse senedinin bastırılmasına ilişkin herhangi bir yöntem ya da bir güvenlik önlemi öngörülmemiştir. Bu itibarla, kanunda belirtilen zorunlu şekil şartlarını taşımaları koşuluyla, hisse senetlerinin, herhangi bir matbaada bastırılmaları yahut bilgisayar çıktısı olarak alınmaları mümkündür. Bastırılacak bu hisse senetlerin geçerli olabilmesi için gerekli olan yegane şey, şirketi temsil ve ilzama yetkili iki kişi tarafından imzalanmasıdır. Görüldüğü üzere, hisse senedi bastırmanın maliyeti yok denecek kadar azdır ve herhangi bir formalitesi de bulunmamaktadır. Sonuç itibariyle, ilginç de olsa, binlerce ya da milyonlarca lira vergi ödeyip ödememe, maliyeti bir lira bile etmeyecek bir belgenin varlığına bakmaktadır. Buna rağmen, hisse senedi bastırıp bastırmama keyfiyeti şirketlerin takdirine kalmıştır.