Bölgelerarası gelişmişlik farkı azalmıyor, artıyor
Niyazi KAVAR / Kalkınma Merkezi Derneği Başkanı
Ülkemizde de uzun yıllardır, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin gelişme düzeyini yükseltmek için çeşitli teşvik ve destekler uygulanıyor. Ancak yaklaşık 60 yıldır uygulanan bu teşvikler gelişmişlik farkını ortadan kaldıramadı. Bu teşviklerin hiç faydası olmadı diyemeyiz ancak bu uygulamalara rağmen bölgelerarası gelişmişlik farklılıkları gittikçe artmış ve derinleşmiştir. Çünkü, birincisi bu teşvikler yeterince cazip olamadı. İkincisi, tek başına gelişmişlik farkını ortadan kaldırmak için yeterli değil. Doğu ve Güneydoğu'da Kürt sorununun köklü çözümü sağlanamamış ve yatırım için istikrarlı bir ortam oluşturulamamıştır. Üçüncüsü, uygulama aşamasında kaliteli, yatırımcı memnuniyetini ön plana alıcı bir hizmet sunulamadı. Hükümetler tarafından yeterince sahiplenilmeyen yatırımcıya güven verilemedi. Doğu ve Güneydoğu'nun gelişmesi için yeni bir atılıma ihtiyaç var. Yukarıda sıralanan hususların bir bütünsellik içinde ele alınması ve bir atılım programında uygulamaya konulması halinde etkin, verimli bir sonuç alınabilir.
Devlet Bakanı Ali Babacan'ın, 8 Şubat'ta yaptığı açıklamadan da anlaşılacağı üzere, mevcut teşvik sistemi bölgelerarası gelişmişlik farkını ortadan kaldıramaz.Yeni mevzuat kapsamında alınan teşvik belgeleri incelendiğinde, hem sayı olarak (1'inci bölge yüzde 34, 4'üncü bölge yüzde 18) hem de yatırım tutarı olarak (1'inci bölge yüzde 45, 4'üncü bölge yüzde 10) 4'üncü bölgedeki illerin bu yeni teşvik sisteminden en az yararlanan iller olacakları görülüyor. Yani kısacası, bölgeler arası gelişmişlik farkı azalacağına artıyor.
Bölgelerarası gelişmişlik farkının ortadan kaldırılmasına sıraladığım tedbirlerle birlikte, daha radikal teşvik ve desteklerle ulaşmak mümkün olacaktır. Örneğin iller, gelişmişlik durumuna göre daha küçük gruplara ayrılmalı ve en az gelişmiş iller grubuna en yüksek oranda teşvik ve destekler, diğer il gruplarına ise gelişmişlik düzeyine göre azalan oranda teşvik ve destekler uygulanmalıdır. En az gelişmiş iller grubuna, altyapı sorunu olmayan bedelsiz yatırım yeri tahsis etme, yatırım harcamalarının (en azından inşaat ve makine harcamalarının) yüzde 50'si oranında hibe desteği uygulama, yatırım harcamalarının tümünü KDV'den muaf tutma, faizsiz veya çok düşük faizli yatırım kredisi sağlama, 15 yıl boyunca; vergi almama-enerji ile SSK işveren hissesi giderlerini Hazine'den karşılama gibi radikal tedbirler uygulanmalı.
Küçük ölçekli yatırımlar için, şu an yürürlükte olan teşvik sistemine oranla, daha kolay uygulanabilme şansı olan 5084 sayılı Teşvik Yasası'nın yeni yatırımlar için uygulama şansının kalmaması da bölgeler arası gelişmişlik farkının azalmasına olumsuz etki edecek. Bu yasa kapsamında uygulanan OSB'den bedelsiz yatırım yeri tahsisi desteğinin 6 Şubat 2010'da son bulması ve Hazine'den yer tahsisinin büyük zorluklar içermesi, küçük veya büyük ölçekli tüm yatırımları olumsuz etkileyecek. Zaten Hazine'den yer tahsisi, sadece teşvik belgeli yatırımlar için ve OSB'de yer bulunamaması veya konusu itibariyle OSB bünyesine uygun bir yatırım olmaması halinde uygulanabiliyor. Yani bu durumda örneğin OSB'leri yeni faaliyete giren Bingöl, Şırnak gibi illerde imalata yönelik yatırımlar için Hazine'den yer tahsisi mümkün değil ve ancak OSB'den bedel karşılığı arsa temin edilebilecek. Ayrıca, Hazine'den yer tahsisi, neredeyse bir yıl gibi bir zaman dilimini içeriyor ve her il için çok kolay değil. Örneğin Diyarbakır'da işgalsiz Hazine arazisi bulmak gerçekten çok güç.
Görüldüğü gibi, bölgeler arası gelişmişlik farkının ortadan kaldırılması, bütüncül bir yaklaşım sergilenmedikçe ve bu süreç radikal teşvik ve desteklerle desteklenmedikçe mümkün değil. Bölgeler arası gelişmişlik farklılıkları derinleştikçe dengeler özellikle geri kalmış yöreler aleyhine bozulacak, bu olumsuz ve insani olmayan gelişme beraberinde birçok yeni sorunu üretecektir. Tüm vatandaşlarına eşit, adil, hakkaniyet ölçüsünde davranma ve vatandaşlarını mutlu etme, sosyal devlet olmanın bir gereği. Buradan Hükümete seslenmek istiyorum. Lütfen şapkanızı önünüze koyup düşünün. Son olarak uygulamaya konulan yetersiz teşvikler tek başına bölgelerarası dengesizliği ortadan kaldırır mı?