Çare Tobin Vergisi mi, tek para mı?
Dr. Celali YILMAZ / SPK Başuzmanı
Geçtiğimiz haftalarda Türkiye'nin önemli bankacılarından birinin dile getirdiği Tobin Vergisi uygulansın önerisi günlerce ekonomi basının gündemini belirledi. Medyada birçok köşe yazısı, haber ve yoruma konu olan Tobin Vergisi hakkında bir açıklama da TCMB Başkanı yaptı. ve Tobin vergisinin çare olamayacağını söyledi.
Tobin vergisi üzerinde bundan on yıl önce, henüz pek kimsenin bilmediği, bilenlerin de ciddiye almadığı bir dönemde kafa yormaya başlamış ve hatta Tobin vergisi üzerine Türkiye'de ilk doktora tezini yazmış kişi olarak bu satıların yazarı, içinde Tobin vergisi geçen her türlü tartışmayı yıllardır yakından takip etmeye çalışmaktadır. Daha önce Tobin vergisini ciddiye almayan bazı yazarların bile bu vergiden bahsetmeye başlamaları dikkat çekicidir.
Tobin vergisi, 1970'lerin başlarında, Bretton Woods anlaşmasının devre dışı bırakıldığı günlerde önerilmişti. Diğer bir deyişle, içinde bulunduğumuz "finansal terör çağının" yeni başladığı günlerde, döviz kuru istikrarsızlığı sorununa piyasa temelli çözüm bulmak üzere önerilmiş iktisadi amaçlı bir vergidir. Döviz ticaretini yasaklamak yerine vergi yoluyla bu işlemleri caydırarak kurda istikrar sağlamayı amaçlar.
Uygulanma amacı dikkate alındığında Tobin Vergisi'nin en başarılı olduğu durum, bu vergiden hiç gelir sağlanamadığı durumdur! Zira Tobin Vergisi mâli amaçlı bir vergi değildir. Aynen sigara-içki üzerine getirilen tüketimi cezalandırıcı vergiler gibi, Tobin Vergisi de yapılması tercih edilmeyen işlemleri cezalandırarak caydırmayı amaçlar. Geçtiğimiz haftalarda medyadaki tartışmalarda Tobin vergisinden elde edilecek gelirin kullanılacağı yer önerileri bu açıdan ilginçti.
Tobin Vergisi'ne yıllarca getirilen en büyük eleştiri, uygulanması için konsensüs gerekmesi nedeniyle, bu konuda ülkeler arasında fikir birliğinin asla sağlanamayacağı, dolayısıyla uygulanmasının mümkün olamayacağı şeklindedir. Son dönemde gerek Türkiye'de, gerekse diğer ülkelerde yaşanan gelişmeler göstermektedir ki, sorunun büyüklüğü idrak edildikçe daha önce bazılarınca "asla sağlanamayacağı" iddia edilen fikir birliğine ulaşmak da mümkün olabilecektir. Bir anlamda, ölümü görüp sıtmaya razı olma sendromu denilebilir.
Bu satıların yazarı, yıllar önce Tobin Vergisi'nin faziletlerine inanmış ve Tobin vergisi hakkında çeşitli akademik tartışmalarda bulunmuş olmasına rağmen, artık Tobin Vergisi'nin ancak ikinci en iyi çözüm olabileceğine inanmaktadır. BIS'in son verilerine göre, döviz piyasasının hacmi günlük 4 trilyon dolara ulaşmıştır! Bunun anlamı, dünyadaki toplam döviz rezervlerinin yaklaşık yarısı kadar günlük işlem demek. Finansal küreselleşmenin geldiği noktada, -James Tobin'in ifadesiyle- fazla yağlanan finansal çarklara bir avuç kum atmak artık yeterli olamayacaktır! Döviz kuru istikrarsızlıkları sorununa ideal çözüm, küresel tek para biriminin yaratılmasıdır. Yaşadığımız krizin sonraki aşamaları, itibarî para (fiat currency) ile varılabilecek yolun sonuna gelindiğini giderek daha açık bir şekilde gösterecektir. Bu nedenle, Tobin vergisi iyi fikir olmakla birlikte, artık ikinci-en-iyi ile zaman harcamadan ideal çözüme yönelmek gerekmektedir.
Köklü çözüm tek paradır!
Mevcut ekonomik paradigma kapsamında tek para fikrinin kabul görmesi henüz kolay değildir. Dün Tobin Vergisi'ne karşı çıkanlar, onu gerçekçi bulmayanlar, bugün Tek para fikrini küçümsemekle meşguldürler. Ancak bugünlerde Tobin Vergisi fikrinin medyada bu derece yaygın tartışıldığını görmek, Tek dünya parası konusunda ümitleri artırmaktadır.
Zira bundan çok değil daha on yıl kadar önce "çoğunluk" tarafından ciddiye alınmayan, nasıl olsa uygulanamaz diye küçümsenen, akademik çalışma konusu yapılması dahi istenmeyen Tobin Vergisi, bugün ülkenin en büyük bankalarının yöneticileri seviyesinde önerilebiliyor. Yine geçmişte, çok değil daha 1-2 yıl önce Tobin Vergisi fikrini üzerinde düşünmeye, konuşmaya değer bile bulmayan bazı yorumcular, bugün Tobin Vergisi'ni destekleyici açıklamalar yapabiliyor. İddiamız, aynı sürecin tek para fikri için yaşanacağı yönündedir.
Tobin Vergisi önerisinin geçirdiği süreç, tek dünya parası fikrinin geleceği açısından büyük ümit vericidir. Zira Tobin Vergisi 30 yıl önce önerilmesine rağmen yıllarca dikkate alınmamış, ancak küresel şartlar o verginin ciddiye alınmasını gerektirince durum değişmiştir. Aynı küresel şartlar, önümüzdeki dönemde Tek dünya parası fikrinin de ciddiyetle tartışılmasını gerektirecek gibi görünmektedir. Bugüne kadar fonksiyonunu düşe kalka ifa etmeye çalışan mevcut rezerv para biriminin bu görevi ifada gittikçe zorlanması, bugünlerde başka bir milli para birimini rezerv yapmaya çalışmak yerine tek dünya parası fikrinin ciddiye alınması için bir fırsattır.
Nitekim, "büyük fikirlerin benimsenmesi yıllar, bazen yüzyıllar alır" cümlesi, bugünkü tartışmalarla doğrulanmaktadır! Tek Dünya Parası fikri, Tobin Vergisi'nin çare bulmaya çalıştığı sorunun çözümünde daha büyük bir fikirdir. Bu nedenle benimsenmesinin daha uzun zaman alması doğaldır! Tobin Vergisi'nin fikir babası rahmetli James Tobin bugünlerde yaşasaydı, büyük ihtimalle o da 'Robert Mundell' gibi tek dünya parası fikrini desteklerdi.