Çin’deki 838 metrelik bina 'hayra alamet' değil

Evrim KÜÇÜK

İSTANBUL - Hemen her alan olduğu gibi Çin, dünyanın en yüksek binalarında da egemenliği ele geçiriyor. 2011'de Çin yüksekliği 200 metreyi aşan 23 binanın inşaatını tamamladı ve bu alanda da bir rekor kırdı. 1990'da Çin'de 5 olan 200 metrenin üzerindeki bina sayısının bu yılın sonunda 249'a çıkması bekleniyor. Üstelik Çin, dünyanın en yüksek binasını 3 ay içinde yapabileceğini söyleyecek kadar iddialı. Çinli Broad Group, 838 metre yükseklikteki Sky City projesinin inşaatına aralık ayında başlayacağını açıkladı. Ancak bu proje araştırmacılara göre 'hayra alamet' değil. Bazı yatırım danışmanlarına göre, gökdelen inşa edilmesi ve finansal krizler arasında sağlıksız bir korelasyon bulunuyor. Yüksek binalara ev sahipliği yapan ülkelerde, bu gökdelenlerin yapımının ekonomide bir balon oluştuğu ya da oluşmak üzere olduğu zamanlarda başladığına dikkat çekiliyor. Bu savı destekleyenlerin yatırımcılara tavsiye bir an önce Çin'den kaçmaları çünkü ülkede bir ekonomi krizi kapıda olabilir....

Daha önce Barclays tarafından yayınlanan bir araştırmada gökdelen inşaatları ve finansal krizler arasında bir bağlantı bulunduğundan bahsedilmişti. Araştırmada bir ülkede kısa sürede çok sayıda gökdelen inşa edilmesinin, kısa süre zarfında finansal kriz habercisi olabileceği belirtilmişti. Çünkü gökdelen inşaatında yaşanan bir patlama, genellikle sermayenin yanlış yönlendirildiğinin ve yakın gelecekte ekonomik daralma yaşanabileceğinin habercisi olarak yorumlanabilir. 2008'de yaşanan küresel finans krizinin ardından Çin'de yaşanan kredi artışı, ülkede oluştuğu iddia edilen gayrimenkul balonunu daha da şişirdi. Ülkede gökdelen inşaatında yaşanan patlama ve son olarak dikkatlerin çevrildiği Sky City projesi de yaklaşan tehlikeye işaret ediyor olabilir. Çinli şirketin bu devasa yapıyı üç ayda bitireceği iddiası ve şaşırtan inşaat tekniklerinin yanı sıra bu proje yatırımcılara 'Çin'i terk edin' mesajı gönderiyor olabilir. Financial Times'ta yer alan bir yorumda, yüksek binalara ev sahipliği yapan ülkelerde, bu gökdelenlerin yapımının tam da ekonomide bir balon oluştuğu ya da oluşmak üzere olduğu zamanlarda başladığına dikkat çekiliyor. Yani gökdelenlere bakarak resesyonları ve ekonomik bunalımları tahmin etmek mümkün. Bu savı destekleyen örnekler ise şöyle:

* Dünyanın ilk gökdeleni New York'ta 1873 yılında inşa edilen Equitable Life binasıydı. Binanın inşaatının tamamlanmasıyla birlikte, ABD'de beş yıl süren bir ekonomik daralma dönemi yaşandı.
* Dubai'nin şu an en yüksek binası unvanını elinde tutan Burç Halife, emirliğin büyük bir gayrimenkul balonunun ortasında olduğu bir dönemde tasarlandı. Binanın yapımı ise balonun patladığı ve emirliğin komşu Abu Dabi tarafından kurtarıldığı dönemde tamamlandı. Kule, ismini, Dubai'ye yardımlarından dolayı Abu Dabi Emiri ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin devlet başkanı Halife Bin Zayid El Nahyan'dan almıştır.
* Tayvan'daki ihtişamlı Taipei 101'in planları, Asya finans krizine sayılı günlerin kaldığı 1997 yılında yapılmaya başlandı. Yerel hükümet, projenin geliştirilmesi anlaşmasını, Endonezya'nın Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından kurtarılmasından birkaç gün önce imzaladı. Bu gelişmeleri takip eden yıl, Tayvan'ın ihracatı büyük oranda düştü. Her ne kadar Tayvan krizden diğer komşuları kadar etkilenmese de, ekonomisi ciddi bir yara aldı.
* Malezya'daki Petronas kulesi, 1998 yılında tamamlandı. 1997 yılı sonunda patlak veren Asya krizinin etkisiyle 1998'de Malezya ekonomisi büyük bir resesyona sürüklendi.
* Willis Tower (Sears Tower) Mayıs 1973'te Chicago'da tamamlandı. 1973 yılını hatırlayanlar, çok da iyi bir yıl olmadığını bilirler. O yıl piyasalar, savaş sonrası dönemin en kötü düşüşlerinden birine şahit oldu. İnşaatın tamamlanmasının üzerinden birkaç ay geçtikten sonra Arap ülkelerine uygulanan petrol ambargosu ABD'yi ulusal hız sınırını 1973 sonunda 55 mil/saat düzeyine indirmeye zorladı.
* 11 Eylül 2001'de terör saldırılarıyla yıkılan New York'taki Dünya Ticaret Merkezi de ekonomik balonların örneklerinden biri. İki kuleden daha yüksek olan Kuzey Kulesi, artan petrol fiyatlarının dünya ekonomisini vurmasından kısa bir süre önce Aralık 1972'de tamamlandı. Binayla ilgili kötü sinyaller ise daha temelleri atılırken gelmeye başlamıştı. İnşaat için zeminin kazılmaya başladığı Ağustos 1966'da, ABD borsaları derin bir ayı piyasasına girmek üzeriydi.
* New York'taki Empire State Binası ise Büyük Buhran döneminden yadigar. Binanın tamamlandığı 1931'de ABD bankaları teker teker çöküyor ve Büyük Buhran adım adım yaklaşıyordu. Binanın yapımı ise General Motors ve Du Pont başkanlarının, New York eski valisiyle, o güne kadarki en yüksek gökdeleni yapmak için bir araya geldiği 1929'da start aldı. Kısa bir süre piyasalar dip yaptı ancak binanın inşaatına devam edildi.
* Yine New York'ta inşaa edilen Chrysler Binası'nın da benzer bir hikayesi var. 1930 yılında tamamlanan bina da kimilerine göre bir balonun ürünü.
* İlk önceleri Bank of Manhattan'ın binası olan 40 Wall Street adresli Trump Building, Chrysler'in kurucusu Walter Chrysler ile dünyanın en yüksek binasını inşa ettirme yarışının eseri. Bine 1930 başlarında tamamlandı. Sadece bir balon finansmanı ucuzlattığı zaman patronların ve bankaların en yüksek bina için yarışa girebileceği belirtiliyor.
* New York'taki Woolworth Binası, iki yıldır devam eden ayı piyasasının tam ortasında, 1913 yılında tamamlandı. Binanın çizimine, Dow Jones Sınai Endeksi'nin yüzde 25 düştüğü 1910 yılında başlandı.
* 1907'de inşasına başlanan Metropolitan Kulesi'nin planlaması, finans balonunun krize dönüşmek üzere olduğu bir dönemde başlamıştı. Metropolitan Kulesi New York'ta bulunuyor.
* 1908'de bitirilen Singer Binası, ekonomik patlama döneminde fazla heyecana kapılan yatırımcının yarattığı kolay para döneminin bir ürünü.
* Listedeki istisnalardan biri, ABD'nin sakin bir dönem geçirdiği 1899'da inşa edilen Singer Binası.
Gökdelenlerin, 100 yıldır kolay paranın yarattığı balonların ürünü olduğunu savunanlar, Çin'deki Sky City Projesi'nin farklı olmasını umuyor ancak bazı kesimler, Çin'de hisse senedi piyasasının şu anda bir ayı piyasasında olduğuna dikkat çekerek Sky City'nin de bir kriz habercisi olabileceği uyarısı yapıyor.
Bu arada, ekonomik büyüme hızı giderek yavaşlayan, kronik enflasyonla boğuşan, son aylarda parasında sert kayıplar meydana gelen Hindistan da fazla geride değil. Ülkede, yüksekliği 240 metreyi aşan 14 gökdelen halen inşaat halinde ve bu da Hindistan'da sert bir inişten endişe ediyor.

GÖKDELEN YAPIMINDA ÇİN LİDERLİĞE OYNUYOR

Hemen her alan olduğu gibi Çin, dünyanın en yüksek binalarında da egemenliği ele geçiriyor. Yüksek Yapılar ve Kentsel Habitat Konseyi'nin (CTBUH) yaptığı son araştırmaya göre, şu an dünyada inşası sürmekte olan 20 en yüksek binanın 9'u Çin'de yükseliyor ve Çin gelecek on yıl içinde mega bina projelerinde dünya liderliğini ele geçirecek. Araştırmaya göre, şu an Çin'de yüksekliği 200 metrenin üzerinde olan ileri aşamada olan 239 buna projesi bulunuyor. Bu, rakamla Çin diğer ülkeleren açık ara önde gidiyor. 2011'de Çin yüksekliği 200 metreyi aşan 23 binanın inşaatını tamamladı ve bu alanda da bir rekor kırdı. 1990'da Çin'de 5 olan 200 metrenin üzerindeki bina sayısının bu yılın sonunda 249'a çıkması bekleniyor. 2011 yılı sonu itibariyle dünyada 300 metreden daha yüksek bina sayısı sadece 61 iken, araştırmaya göre 2017'de sadece Çin'deki 300 metrenin üzerindeki bina sayısı 60'ı bulacak. Geçtiğimiz günlerde yayınlanan araştırmada, Çin'in bu alandaki yükselişinin süper yüksek binaların inşasında radikal bir değişime işaret ettiğinin altı çiziliyor. 1972'de dünyadaki en yüksek 100 binanın 92'si Kuzey Amerika'daydı. Bu yılın sonunda ise 100 binadan yalnızca 29'u Kuzey Amerika'da olacak.
CTBUH Yönetim Kurulu Başkanı Timothy Johnson, konuya ilişkin değerlendirmesinde Çin'in kentsel gelişimin beraberinde getirdiği zorluklar ve sorunlarla büyük ölçekli bir mücadele içinde olduğunu belirtti. Çin'in büyümesi ve şehirlerin gelişimindeki karmaşıklıklar Yüksek Yapılar ve Kentsel Habitat Konseyi'nin Şanghay'da 19-21 Eylül'de düzenlenecek 9. Dünya Kongresi'nde geniş olarak ele alınacak. Ülkede art arda gökdelenlerin yükselmesi büyük eleştiri toplarken, bazıları bu tip projelerin çok büyük ve çok maliyetli olduğuna dikkat çekiyor.
CTBUH, her yıl bu sektördeki küresel trendleri içeren bir rapor açıklıyor. 2011 yılındaki gelişmeleri içeren rapora göre 200 metrenin üzerindeki bina inşaatında 2011 88 binayla rekor yılı yılı oldu. Listenin başında ise 442 metrelik yüksekliğiyle Shenzen'deki Kingkey 100 yer aldı. 2011 yılı, 17 yeni binanın eklenmesiyle dünyanın en yüksek 100 binası listesinde önemli değişimler meydana getirdi. Bu sektördeki en önemli değişimlerden bir diğeri de binaların kullanım alanındaki farklılaşma oldu; bugüne dek ilk kez en yüksek 100 bina içindeki ofis binası oranı yüzde 50'ye indi. 2000 yılında bu oran yüzde 85 civarındaydı.

DUBAİ VE ABU DABİ ÇİN'İ TAKİP EDİYOR

Diğer yandan, dünyanın en yüksek binalarına ev sahipliğinde gelişmekte olan ülkelerin ağırlığının da arttığı görülüyor. En yüksek 100 binanın 46'sı Asya'da. Ortadoğu da 2011'de yüksek binalarına 3 tane daha ekledi. Özellikle BAE bu konuda çok iddialı. Ülkenin önemli emirliklerinden Dubai'de 2011'de 200 metrenin üzerinde altı yeni bine inşa edildi. Ülke genelinde bu yükseklikte toplam bina sayısı 60 ve Çin'in ardından BAE ikinci sırada geliyor. Dubai'nin komşusu Abu Dabi geçen yıl 200 metrenin üzerinde 9 tane binaya kavuştu ve şu an tam 13 gökdelen yapım aşamasında. 
ABD ve Avrupa'ya bakıldığında bu alanda büyümenin çok yavaş olduğu görülüyor. ABD, 1980'lerde gökdelen cenneti olmuştu. 1980-90 döneminde ülkede 200 metrenin üzerinde 49 bina inşa edildi. Söz konusu 10 yıl içinde Çin ve  Güney Kore aynı uzunlukta sadece 2 bina inşa ederken, Avrupa ve BAE'de bu tip bir bina inşa edilmemişti. ABD'de kule inşası patlaması 1994'e kadar devam etti ve sonraki beş yıl içinde ABD'de böyle bir bina yapılmadı. Avrupa'da 2011'de 200 metrenin üzerinde 4 bina inşa edildi. Biri İngiltere'de, diğerleri ise Almanya, Fransa ve Rusya'da. Şu anda Avrupa'da bu yükseklikte inşaatı süren ve iki yıl içinde tamamlanması beklenen 20 proje bulunuyor. Bu arada Avrupa, dünyanın en yüksek 100 binasından sadece birine sahip; Moskova'daki Capital City Tower.

SKY CITY, BURÇ HALİFE'Yİ GEÇEREK DÜNYANIN EN YÜKSEK BİNASI OLACAK

220 katlı bina 90 günde yapılacak

Finansal korkuları bir tarafa bırakırsak proje 'inanılmaz' görünüyor. Jet hızıyla bina inşa etme tekniklerini gösteren videolarla geçtiğimiz aylarda internetin en çok tıklanan şirketleri arasında yer alan Çinli bir inşaat firması Broad Group yeniden ilgileri üzerinde toplamaya başladı ancak bu kez dünyanın en yüksek binasını inşa etmek için. Tabi yine jet hızıyla. Hunan merkezli Broad Grup, dünyanın en yüksek binası olması planlanan Sky City projesini üç ayda bitireceğini ileri sürüyor.
Daha çok klimalarıyla tanınan Broad Group, lego oyunundaki gibi prefabrik blokları üst üste koyarak dünyanın en yüksek binasını üç ay içinde tamamlamayı planlıyor. Çinli şirketin 90 günde bitirebileceğini iddia ettiği binanın yüksekliği ise tam 838 metre. Dünyanın şu anki en yüksek binası Dubai'de bulunan Burç Halife. Ancak inşaat süreci beş yıldan fazla süren Burç Halife, bu unvanını kısa bir süre içinde kaybetme tehdidiyle karşı karşıya. Broad Group, Hunan eyaletinin başkenti Çangşa'da inşa edilecek Sky City adı verilen binanın inşaatına aralık ayında başlayacak. Binanın maliyetinin 4 milyar renminbi (yaklaşık 1.2 milyar TL) olacağı açıklandı. Tamamlandığı zaman, 220 katlı Sky City, aynı zamanda şu an Çin'in yıldızı olan 632 metrelik Şanghay Kulesi'ni de gölgede bırakacak.

YÜZDE 95'İ İNŞAAT BİTMEDEN TAMAMLANMIŞ OLACAK

Şirketin inşa ettiği binaların büyük bir kısmı prefabrik parçalardan oluşuyor ve inşaat alanında montajı yapılıyor. Örneğin Sky City'nin yüzde 95'i daha inşaat başlamadan fabrikada tamamlanmış olacak. Broad yetkilileri, inşaat tekniğini 'insanlık tarihindeki en önemli buluşlardan biri' olarak niteliyor. Bazıları ise 'fazla cesur' ifadesinin daha yerinde olduğunu düşünüyor. Broad, yaratıcı inşaat tekniği sayesinde daha önce de rekor niteliğinde projelere imza atmıştı. Geçtiğimiz yıl 30 katlı bir binayı 15 gün içinde tamamlayan Broad ise yeni projesi konusunda son derece iddialı görünüyor. Haziran 2010'da 15 katlı bir binayı altı günde tamamlayan şirket, Aralık 2011'de de 360 saat içinde 30 katlı bir otel inşa etmişti.

174 BİN KİŞİ YAŞAYACAK 30 BİN KİŞİ ÇALIŞACAK

Sky City, tamamlandığı zaman Burç Halife'den 10 metre daha yüksek olacak. Burç Halife'nin inşası altı yıl sürmüştü. 220 katlı Sky City'de ise günde ortalama iki kat inşa edilmesi bekleniyor. 7 milyon nüfuslu Çangşa'nın eteklerinde inşa edilecek olan Sky City Dubaili bir mimar tarafından tasarlandı. 1 milyon metrekare kullanılabilir alan sahip binada okullar, hastaneler, konutlar, mağazalar, restoranlar ve ofisler bulunacak. Binanın kullanılabilir alanının yüzde 80'ini kaplaması beklenen konutlarda 174 bin kişi yaşayacak. Binada 30 binden fazla kişinin çalışması bekleniyor. 104 asansörle birbirine bağlanan Sky City'de kimse bir araca sahip olmadan dilediği gibi yer değiştirebilecek. 200 bin ton çelik kullanılacak bina aynı anda 314 bin kişiyi ağırlayabilecek. Sky City'de enerji tüketimi, aynı büyüklükteki sıradan bir binanın enerji tüketiminin beşte biri olacak. Kalın bir yalıtım sistemiyle donatılacak binada dört bölmeden oluşacak pencereler ısı kaybını ve soğuk havanın dışarı çıkmasını engelleyerek enerji kullanımında büyük bir tasarruf sağlayacak. Ayrıca projede normal bir binadan daha az çelik kullanılacak, inşaat sırasında ortaya çıkacak atık miktarı da yüzde 1 daha az olacak.

Broad, Çangşa'nın Vangçeng bölgesindeki yetkililer arasındaki anlaşma haziran ayında imzalanmıştı. Ancak projenin duyurulmasından bu yana Pekin hükümetinin onayını alıp alamayacağı, fon sağlanıp sağlanamayacağı ve en önemli böylesi bir proje için gerekli deneyime sahip olup olmadığı konusuna şüpheyle yaklaşıldı. Broad'un CEO'su Zhang Yue ise Financial Times'a verdiği demeçte, tüm parçaların yerine oturmaya başladığını söyledi. Finansman engelinin aşıldığını belirten Zhang, mimarların projeyi detaylandırdıklarını, mühendislerin binanın depreme dayanıklılığı için gerekli statik testler için yeni modeller geliştirdiklerini ve inşaatın aralık ayında başlayacağını belirtti. Broad, inşaat için gerekli izinlerin de yakında alınacağını belirtirken, adının açıklanmasını istemeyen yerel bir yatırımcı, Broad'ın merkezi Hunan eyaletinin Komünist Parti Başkanı Zhou Qiang'ın, byük bir faciaya yol açma riski yüksek olduğu düşünülen bu projeyi imzalamayacağını öne sürdü. Çok da endişeli görünmeyen Zhang ise kesinlikle onay alacaklarını ve bunun an meselesi olacağını belirtti. Zhang, Çin'in son otuz yıldır yaşanan hızlı ekonomik büyüme sürecinde ortaya çıkan önemli girişimcilerden biri olarak tanımlanıyor.
Broad'ın üst düzey yöneticilerinden Zhu Lingfang da, Sky City'nin güvenirliliğine yönelik endişelerin yersiz olduğunu savunuyor ve projeye mesafeli bakanların kendilerinin inşaat tekniğini çok iyi anlamadıklarını belirtiyor.

Şirket, inşaat tekniklerini 2008 yılında yaşanan yıkıcı Şiçuan depremi sonrasında geliştirdiklerini belirtiyor ve kendi yapılarının konvansiyonel tekniklerle yapılan binalardan daha dayanıklı olduğunu ifade ediyor. Şirketin internet gezen videoları da bu iddialarını destekler nitelikte. Zhu'nun verdiği bilgiye göre Sky City, videolarda görülen 15 katlı otel inşasıyla aynı teknikten faydalanılarak yapılacak. Yeni gökdelen, tıpkı otel gibi 9.0 şiddetindeki depreme dayanıklı şekilde inşa edilecek ve gerekli olması halinde 15 dakika içinde tahliye edilebilecek.