DİR sisteminde fire durumları

Hasan AKDOĞAN / Emekli Gümrük Başkontrolörü

Fire, "işleme faaliyetleri sırasında özellikle kuruma, buharlaşma, sızma veya gaz kaçağı şeklinde yitirilen ve imha olan kısım ile ekonomik değeri olmayan atıklar" olarak tanımlanmıştır. Bu tanıma uygun olarak, yapılacak işleme faaliyetinin mahiyetine göre belirlenmiş bulunan fire oranlarının dikkate alınması gerekmektedir.

Ancak, DİİB üzerinde belirtilen oranlar ile özellikle sarfiyat tablosu yapılması gereken durumlarda ortaya çıkan oranların uyumlu olmaları beklenmektedir. Gerçek hayatta ise, zaman zaman bu belirlenmiş oranların üstünde veya altında fireler gerçekleşebilmektedir.

1. Belge üzerinde kayıtlı fire oranının altında fire gerçekleşmesi durumu

Bu durumda, Örneğin fire oranı %3 ise ve gerçekleşme oranı da %2 ise;

İhracat 98 TL üzerinden gerçekleştiriliyor ve DİİB de bu rakam üzerinden kapatılıyorsa, aradaki fark olan %1 oranına tekabül eden hammaddenin vergilerini gümrük idaresine ödenmesi gerekiyor. Bu beyan edilirse vergilerle birlikte usulsüzlük cezası tahsil edilebilir.

Ne kadar vergi alınacağı konusunda Gümrük Yönetmeliğinin miktar ölçme ve kıymet ölçme konusundaki maddeleri dikkate alınır.

Esasen DİİB sahibi kendisine belgede yazılı oranı bir hak olarak gördüğü için bir bildirimde bulunma gereği duymayabilir belki. Nitekim gümrük idaresinin ve dış ticaret birimlerinin söz konusu reel gerçekleşme oranlarını bilmeleri mümkün olamıyor. Projelendirmede, gerçek durumları ortaya koymakta yarar vardır.

Nitekim, Denetimlerde bu durum ortaya çıkarılırsa vergilerin yanısıra üç katı para cezası alınır. Geriye doğru 3 yıl için tarama suretiyle farklar bulunup ona göre işlem yapılıyor.

2.  Belge üzerinde kayıtlı fire oranının üstünde fire gerçekleşmesi durumu

Belge üzerindeki fire oranları üzerindeki oran kapatma esnasında kabul edilmiyor. Örneğin belgede %3 ve gerçekte %5 ise, belge kapatılamıyor. Yani 97 TL ihracat yapılması gerektiren 93 TL'lik ihracat yapılması kabul edilmiyor.

Bu durumda, başlangıçta verilen projelerin doğru yapılması icap ediyor.

Keza, sonradan durumun anlaşılması halinde kapasite raporları ve ekleri de dikkate alınarak ekspertiz raporları alınması yoluna gidilerek gerçek fire oranlarının İhracatçı Birliği Genel Sekreterliğine kabul ettirilmesi gerekiyor ki belge kapatılabilsin. Örnekler verilebilir.

Bu yola girilmez ise, ihracat rakamı belgedeki orana göre tamamlanma yolu da düşünülebilir. Bu durumda ya içerden eşdeğer ürün alıp ihraç edilebilir diye bir düşünce vardır. Keza, eksik ihracata tekabül eden eşyanın serbest dolaşıma sokulması gerektiği yolunda da bir düşünce olmakla birlikte bu iki yol tavsiye edilecek bir netlikte değildir.

3. İkincil Ürün

DİİB üzerinde ortaya çıkacak ikincil ürün kaydı varsa, belirlenen koşulları içinde işlem yapılması esastır.

Ancak; DİİB üzerinde ikincil ürün kaydı yoksa ve denetimler sonucunda muhasebe kayıtlarında ekonomik değeri olan bir ürünün dahili piyasaya satışı gözlemlenirse orada çeşitli problemler ortaya çıkabilir. Nitekim, böyle bir durumda ikincil ürüne ilişkin gümrük vergi ve resimlerinin alınması düşüncesi hakimdir.

Öte yandan; bu ikincil ürünün kıymetinin nasıl belirleneceği konusunda tereddütler vardır. Ürünün hammaddesinin dikkate alınması düşüncesi yetersiz ve geçersiz bir yaklaşım olduğu söylenmektedir. Esasen bu konuda Gümrükler Genel Müdürlüğünün genelgeleri dikkate alındığında, ikincil ürünün emsalini ithal edenlerin beyan ettikleri ve kabul gören kıymetlerine bakarak (emsal kıymet şartları dikkate alınarak) işlem yapılması gerektiği kanaati yaygın ve geçerli görünmektedir. Kıymet belirlendikten sonra vergilendirme yapılabilir. Tabi ki denetim sonucunda bu durum tespit edildiğinde para cezası da söz konusu olabiliyor.