e-ticaret ve gıda güvenliği

Necdet BUZBAŞ / TÜGİS Yönetim Kurulu Başkanı

Borçlar Kanunu, Türk Ticaret Kanunu ve bunların alt düzenlemesi niteliğindeki kayıtlı elektronik posta sistemi ile getirilen imkanlara ilaveten, AB'nin 2000/31 sayılı e-Ticaret Direktifi'ne paralel olarak hazırlanan Elektronik Ticaret Kanunu ile getirilecek yenilikler ve bunlara uyulmaması halinde oluşabilecek para cezaları hakkındaki kanun tasarısı hazırlığı tamamlandı. Tasarının esas olarak, şu anda yapılmakta olan ve ticari eğilim haline gelmek üzere olan uygulamaları belli bir düzene sokmayı amaçladığını öğreniyoruz.
Günümüzde e-ticaretin farklı tanımları yapılmış olmakla birlikte genel olarak bu ticaret tarzı, 'tarafların fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, elektronik ortamda gerçekleştirilen çevrim içi iktisadi işlemler' şeklinde tanımlanmaktadır.
E-ticaret, niteliği itibariyle dünya ölçeğinde çok daha büyük tüketici kesimine ulaşmayı mümkün kılmakta, bu anlamda çok önemli maliyet avantajı getirmektedir. Dünya genelinde on milyonlarca insanın ziyaret edip alışveriş ettiği siteler, geleneksel ticarete oranla rekabet edilmesi son derece zor enstrümanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Öyle ki gelecek 10 yılda (herkesin internet kullanıcısı olacağı var sayılıyor) e-ticaret ayağı sağlam olmayan şirketlerin rekabet ortamında ayakta durması ve varlığını sürdürmesi son derece güç olacaktır.
Son beş yılda internet kullanımının yaygınlaşması, beraberinde uygun bir tüketici kitlesinin gelişimini beslemekte, tüketiciler internet kullanıp kolaylıklara alıştıkça, e-ticaret yaygınlaşmakta ve bir yaşam tarzı haline gelmektedir.
Rakamlara baktığımızda 2011 yılında 680 milyar dolar olan dünya e-ticaret hacminin 2015 yılında 1.4 trilyon dolara çıkması bekleniyor. Türkiye'de ise e-ticaret hacmi, 2005 yılına kıyasla 2011 yılında 16 kat artarak 23 milyon TL'ye çıkmış, 2012 yılı sonu itibariyle 30 milyar TL'yi yakalamıştır.
İnternet üzerinden yapılan satışları, ticarete konu olan malın cinsine göre iki ana kategoriye ayırmak mümkün.
1) Fiziken teslimi şart olan ürünler: Teklif, satışa arz, malın alıcı tarafından incelenmesi, sipariş edilmesi, sözleşmenin kurulması, malın fiziken teslimi, ayıplı olması halinde iadesi, şikayet ve ihtilafların elektronik ortamda tamamlanması.
2) Elektronik ortamda teslim edilebilen ürünler: Görüntü, ses ve yazılım vb. ürünlerin elektronik ortamda teslim edilmesiyle yaygınlaşmıştır. Uçak biletlerinin internetten alınması bunun en iyi örneğini teşkil etmektedir. Burada sözleşmenin kurulması, sipariş vs. ürün teslimi dahil her şey elektronik ortamda yapılmaktadır.
Fiziken teslimi şart olan ürünler kategorisinde bulunan gıda maddeleri e-ticarete konu edilirken gıda güvenliği açısından özel bir değerlendirmeye tabi tutulmalı, kanun taslağı içeriğinde bu konuya yer verilmeli ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nın (GTH) katkıları ile desteklenmelidir.
Geçenlerde, günlük gazetelerden birinde yer alan olayı sizlerle paylaşmak isterim. 'Bir  pizza şirketi, internet üzerinden sipariş verdiği pizzanın altının yanık olduğunu fark ederek olumsuz yorum yazan müşterisinin evine ihtarname gönderdi... Bir yanda hem param boşa gitti hem aç kaldım diyen tüketici, diğer yanda ilkinde beğenilmeyen pizzadan bir kez daha sipariş verilmiş olmasının kasıtlı bir davranış olduğu değerlendirmesini yaparak ihtarname çeken firma...
Gıda maddeleri kendine özgün bazı özellikleri nedeniyle mevcut şartlarda e-ticarete konu edilmekte ya zorlanacaklar ya da özel önlemler getirilerek uygun kılınacaklardır. Özel önlemlerin başında taşınma ve tüketiciye ulaştırma sürecinde gıda güvenliğinin sağlanması gelmektedir. Ürünün ambalajlı (iç ve dış) olup olmadığına göre bir taşıma ortamı seçilmelidir. Taşıma şartları sıcaklığa duyarlılık bakımından dikkate alınmalı, gerek taşıma gerekse taşımada kullanılan araç, gereç vb. için hijyenik önlemler sağlanmış olmalıdır.
Üretimden başlayan ve tüketiciye ulaşıncaya dek geçen süreçte insan faktörü göz ardı edilmemelidir. İnsanın sağlıklı olma hali ve el temizliğine kadar bir sistem içinde kontrolünden emin olunmalıdır.
Gıda tüketimi içinde önemli ve ayrıcalıklı bir diğer konu iade konusudur. Yukarıdaki örnekle olduğu gibi iade bazen söz konusu bile olmazken bazen de ambalajı açıp fark edilebildiğinden çok geç kalınmış olunabilir.
E-ticaret' te gıda konusu dikkatlice ele alınmalı, kalite sistemleri ve standartları e-ticareti kapsayacak şekilde yeni baştan yapılandırılmalıdır.
E-ticarete konu olan gıda maddeleri çeşitliliği zaman içinde artacaktır. Bu artış beraberinde birçok teknik alt yapı talebini de getirecektir. Alt yapısını hızla tamamlayan firmalar pazar kazanacaktır. Ancak güven duyulan marka olmak sadece altyapı ile ilgili olmayacaktır. 'Koşulsuz müşteri memnuniyeti, her iadenin, her şikayetin sorgusuz kabul edilme gerçeğinden hareketle güven duyulan marka olma firmaları oldukça zorlayacaktır.