Global krizin Çin'den görünüşü

Dünya ABD merkezli, Lehman Brothers-Merrill Lynch-Bear Stearns'la başlayan iflaslar silsilesinin meydana getirdiği global krizle çalkalanıyor. ABD'nin en büyük sigorta şirketi olan AIG'in zor durumda olması ise piyasaları iyice kilitledi. Bu şirketlerin iflas ilan etmeleri ile oluşan krizin ortamının açılması için ilk planda 40 milyar dolara yakın bir rezerve ihtiyaç duyulduğu söyleniyor. Çoğu uzmanca bu olay 80 yıllık finansal sistemin çöküşü olarak görülüyor.

Evet, Amerika'nın ve dünyanın en büyük yatırım bankalarından Lehman Brothers 613 milyar dolar borçla iflas etti. Bu haberle çalkalanan borsalarda ciddi düşüşler yaşandı. New York Dow Jones endeksi yüzde 4,4'lük  düşüşle 11 Eylül olaylarından sonraki en hızlı düşüşü sergiledi. Nikkei  yüzde 4,95 , Heng Seng yüzde 5,44 düşerken, İMKB yüzde 3,83'lük düşüşle 33.736 puana geriledi. En ciddi düşüş ise yüzde 16,87 ile Rusya borsasında oldu. Bu arada petrolün 90 doların altına gerilediği oldu.

Dünyanın en büyük ekonomisi, aynı zamanda Çin'in en büyük ihraç pazarı olan ABD'de yaşananlar, Çinli üreticilerde ve dolayısıyla Çin piyasasında da tedirginliğe yol açtı. Şanghay Bileşik Endeksi global krizin patlak vermesinin ardından panik satışların başlamasıyla birlikte 22 ayın en düşük seviyesine inip 2000 puan psikolojik seviyesinin altına düştü (1.974,34).

Olay tüm ülkelerde olduğu gibi Çin medyasında da geniş yer buldu. Bush'un "ekonomide ayar zamanı" deyişi ve ABD halkının "Bush'un ayarlarından çekiniyoruz" şeklindeki sözlerine yer verilerek mevcut ABD hükümetinin politikalarına dair eleştirilere yer verildi. (1) Bush'un ekonomiye müdahele demecine karşılık, "en özgür ülke sayılan ABD'de bile ihtiyaç halinde müdahale oluyorsa, Çin'in yer yer yaptığı müdahaleler neden anti demokratik sayılıyor" şeklindeki yorumlarla Batı'dan Çin reformlarına gelen eleştirilere de cevap veren yorumlar yazıldı.(2) Asya Gelişim Bankası'nın (Asia Development Bank) Çin'in büyüme hızının 2007'deki yüzde 11,9'dan 2008'de yüzde 10'a gerilediğini, 2009'da da yüzde 9,5 olacağını tahmin ettiklerini; Çin'in büyüme hızı küçük oranlarda düşse de 'ekonomik yapının sağlam olduğunu' açıkladığı bildirildi. Bu haber Çin medyasında içleri rahatlatan ve "kriz şimdilik burdan uzak" dedirten bir haber olarak servis edildi. (3) Ekonomideki kontrol dışı hızlı gelişmeyi soğutmak çalışan Çin, ilk olarak 2002 Şubat'ında banka kredilerini kısıtlamıştı. 15 Eylül'de patlak veren global krizin ardından Çin Merkez Bankası, Çin'in 5 büyük bankası dışındaki bankalara verilen rezerv limitini yüzde 1 oranda düşürdüğünü duyurdu. Merkez Bankası, yapılan bütün ayarlamaların "dünyanın 4. büyük ekonomisi olarak Çin ekonomisini 'stabil-hızlı-devamlı' yükselişte tutmak için yapıldığını açıkladı. "Devlet Bilgi Merkezi" diye bilinen stratejik araştırma kurumu ekonomistlerinden Gao Huiqing ise "para politikalarında bir rahatlama bekliyorduk ama bu kadar çabuk olacağını düşünmüyorduk" diyerek hükümetin aldığı önlemleri ve ekonomik reformları yorumladı.

Dolar için gecelik faiz FED'in beklentilerinden 5 kat fazla çıktı. 20 milyar dolara yakın döviz fazlasıyla krizi karşılayan  Türk bankaları krizden kâr elde ettiler. Dünyada en çok dolar rezervi olan Çin'de de krizin tadı çıkarıldı. Ekonomi gazetelerinde ve internet sitelerinde "Amerika'dan hisse almanın tam zamanı! Krizi fırsata dönüştürmenin tam zamanı" gibi ifadelerle bu fırsat dile getirildi. Çin, elindeki çok büyük dolar rezervi ile krizleri iyi değerlendirip global pazarlarda ciddi alımlar yapabilme kapasitesine sahip bir ülke. Nitekim, geçtiğimiz yıllarda dünyanın en büyük IT şirketlerinden olan IBM'i ve Rusya'nın en büyük petrokimya şirketi Gazprom'un yüzde 51'ini satın almıştı.

Knigt Equity Markets Direktörü Peter Kenny'nin "ABD mali sistemi üzerine kurulu finans dünyası kendini yeniden yapılandırıyor" açıklaması oldukça manidardı. Çinli ekonomi yazarları bunun bir açıdan ABD piyasalarına bağımlı ve uluslararası ekonomik yapıya eklemlenmek için yoğun çaba gösteren Çin adına ciddi tehlike, başka bir açıdan da yenilenen global yapıda Çin'in etkisini artırmak için güzel bir fırsat olduğunu vurguluyorlar. İleriki aylarda daha ciddi krizlerin gelebileceği beklentisiyle harekete geçen  Çin hükümeti ve Çin Komünist Partisi yetkilileri bir yandan ekonomik reformları ara vermeden gerçekleştirirken bir yandan da global krizi en hafif atlatmanın yollarını arıyorlar.

Bu krizin asıl sebebi, yatırım bankalarına sağlanan fazla serbestiyetle kendi aktif rezervi olmadan başkalarının rezervleri ile büyük kazanç sağlama imkanı doğuran 'bir balon sistemin' , yatırım bankalarının hatalarıyla patlamış olmasıdır. Elinde çok büyük reel rezervleri olan Çin ise ÇKP'nin doğru politikaları ile bu krizden ciddi bir fırsat çıkaracak ve global ekonomideki yerini çok daha fazla sağlamlaştıracaktır.

Bununla birlikte Çinliler, krizin asıl tehlikelerinden biri olarak, tedirginleşen yabancı yatırımın Çin'e giriş hızının yavaşlayacağından ve bunun büyüme hesaplarını değiştirebileceğinden endişeleniyorlar. Bunu aşmak içinse ÇKP'nin uygulamaya koyduğu ekonomik reformları hayati görüyorlar. Ekonominin kontrollü olarak daha az siyasileştirilmesi ve daha az millileştirilmesi temeline dayanan bu reformlar Çin'e yeterince girememiş çoğu yatırımcı için ise ciddi bir fırsat niteliği taşıyor.  Aslında Çin'deki varlığı çok küçük rakamlarla ifade edilen ve her yıl çok büyük oranlarda Çin'e karşı ticari açık veren Türkiye için bu krizin boşaltacağı 'fırsat alanları'nın başında Çin geliyor diye düşünüyorum. Türk yatırımcısının dünyanın en büyük 4. ekonomisi olan, dünya çapında boy göstermek ve var olmak adına olmazsa olmaz sahne sayılan Çin'de daha sağlam olması Türkiye'nin ekonomik dengeleri için de siyasi dengeleri için de çok önem arzetmektedir.

Hep söylenir "önemli olan krizleri fırsata dönüştürebilmektir" diye. Buyrun size bir kriz, buyrun size fırsatlar...

Çin'den global ekonomideki son gelişmeler işte bu şekilde görünüyor...

(1) <http://www.chinadaily.com.cn/world/2008-09/16/content_7028922.htm>

(2) ?????Economic Observer(2008.9.16) - Sf 1,8 ,

????? China Bussiness Journal A9 (2008.9.16)

(3) <http://www.chinadaily.com.cn/china/2008-09/16/content_7031150.htm>