Hava aracında itaatsiz/karışıklık çıkaran (unruly/dısruptıve) yolcu
Av. Özge Hakdan Öztürk
American Airlines'in bir uçuşunda kabin görevlisi yolculardan birinin uçak içinde servis edilmemiş olan bir bira içtiğini gördü. Kabin görevlisi yolcuya yapmış olduğu hareketin suç teşkil ettiğini söyledi, bunun üzerine yolcu birasını kabin görevlisine verdi ve olay sorunsuz bir şekilde çözülmüş oldu. Peki yolcu tam tersi bir davranış göstererek, kabin görevlisinin ikazına rağmen içkisini içmeye devam etseydi ve uçakta karışıklık çıkarsaydı ne olacaktı? Öncelikle belirtmek isterim ki Amerika Birleşik Devletleri'nin uçakta itaatsizlik gösteren ya da karışıklık çıkaran yolculara uyguladığı yaptırımlar oldukça ağır. Özellikle 11 Eylül saldırılarından sonra bu konudaki yaptırımlar daha da ağırlaştırılmış durumda.
Öncelikle Disruptive/Unruly Passenger kavramını kısaca anlatmakta fayda görüyorum. Genel anlamıyla "hava aracında kurallara uymayan, huzursuzluk çıkaran, etrafı ve mürettebatı rahatsız eden, can ve mal güvenliğini ve yolculuğun disiplin ve intizamını bozan yolcular" hava yolcu taşımacılığında "unruly passenger-itaatsiz yolcu" ve "disruptive passenger-karışıklık çıkaran yolcu" olarak adlandırılmaktadır.
ICAO Annex 17 ve 9'daki disruptive passenger tanımı ise tam çevirisiyle şu şekildedir: "Bir havaalanında veya hava aracı bordasında davranış kurallarına uymayan veya havaalanı görevlilerinin veya hava aracı mürettebatının talimatlarına uymayan ve böylelikle bir havaalanında veya bir hava aracı bordasında iyi düzeni ve disiplini bozan yolcu"dur.
Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupadaki çoğu ülkede, itaatsiz ya da karışıklık çıkaran yolcular para cezası veya hapis cezası bazen de duruma göre her ikisi ile de cezalandırılmaktadırlar. Amerika'daki düzenlemeye göre itaatsiz ya da karışıklık çıkaran yolcular 20 yıldan fazla olmayan hapis cezasına çarptırılmaktadırlar. İngiltere'deki düzenlemeye göre ise bu yolcular 200 sterlin ile 5000 sterlin arasında değişen para cezalarına çarptırılmaktadırlar.
Ülkemizdeki düzenlemeye bir göz atacak olursak, durumun pek de iç açıcı olmadığı aşikardır. 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu'nun 104' maddesinde konu ile ilgili düzenleme mevcuttur. Bu maddeye göre :
"Yolcular Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar ile bu kanun hükümlerine; meydan otoritesi ve taşıyanın talimatına uymak zorunda olup, can ve mal güvenliği ve yolculuğun disiplin ve intizamını bozacak her türlü eylem ve davranıştan kaçınmakla yükümlüdür. " Türk Sivil Havacılık Kanunu'ndaki bu madde yolcuların yükümlülüklerini düzenlemiştir. Ancak bu yükümlülükleri yerine getirmeyen, meydan otoritesinin ve taşıyanın talimatlarına uymayan, yolculuğun disiplinini ve düzenini bozan yolcuların ne tür bir yaptırımla karşılacağı konusunda aynı kanunda herhangi bir düzenleme maalesef bulunmamaktadır. Türk Ceza Kanunu'nda da bu yönde bir düzenleme yoktur. Sadece Kabahatler Kanunu'nun 32. maddesi bu duruma uygulanabilir görülmektedir, ancak buradaki düzenlemenin hiçbir caydırıcı yanı yoktur. Madde hükmü der ki; "Yetkili makamlar tarafından adli işlemler nedeniyle ya da kamu güvenliği, kamu düzeni veya genel sağlığın korunması amacıyla, hukuka uygun olarak verilen emre aykırı hareket eden kişiye yüz Türk Lirası idari para cezası verilir." Görüldüğü üzere ülkemiz kanunlarının bu konuda hiç bir caydırıcılığı yoktur.
Uçuş sırasında uçuş güvenliğini, yolculuğun düzenini bozan, diğer yolcuları da rahatsız eden davranışlarda bulunan bir yolcuyla karşılaşan uçuş mürettebatı bu durumu kaptan pilota bildirir, kaptan pilot kendi cezai yetkilerini kullanarak, söz konusu yolcunun geçici olarak alıkoyulması, gerekirse uçağın en yakın havaalanına indirilecek yolcunun kolluk görevlilerine teslim edilmesi ve sonrasında da kolluk görevlilerinin de itaatsiz yolcuyu adliyeye sevk etmesi ile olay sonuçlandırılır. Bu aşamadan sonra itaatsiz yolcuya ne ceza uygulanacağı konusunda ise kanunumuzda bir boşluk bulunmaktadır. Bu nedenle emniyetli ve sorunsuz bir uçuş için yasalardaki boşlukların biran önce giderilmesi şarttır.