İlmühaber nedir? nasıl çıkarılır?

Soner ALTAŞ / Sanayi Bakanlığı Müfettişi

Şirketler Hukuku yönünden "ilmühaber" kavramı, anonim şirketler tarafından hisse senedi bastırılıncaya kadar geçerli olan ve hisse senetlerinin yerini tutmak üzere çıkarılan menkul kıymeti ifade eder. Bilindiği üzere, Türk Ticaret Kanunu'nda hisse senetleri -kapalı anonim şirketler açısından- detaylı bir şekilde ele alındığı halde, anonim şirketlere hisse senedi çıkarma zorunluluğu getirilmemiştir. Hemen belirtelim ki, TTK'da, hisse senedi çıkarılana kadar çıplak payları temsil etmek üzere "ilmühaber" çıkarılmasını zorunlu kılan bir hüküm de yer almamaktadır. Yani, hisse senedi veya ilmühaber çıkarmak, kapalı anonim şirketler açısından, tamamen ihtiyaridir. Kaldı ki, anonim şirketlerde pay sahipliği sıfatı, şirketin tescili ve tüzel kişilik kazanması ile birlikte doğmaktadır. Buna karşılık, uygulamada, bazı kapalı anonim şirketler ilmühaber çıkarmayı tercih etmektedirler. Bunun nedenine birazdan değineceğiz.

İlmühaberler, hisse senetlerinin yerini tutmak üzere çıkarıldıkları için kıymetli evrak vasfına sahiptirler. Yine, ilmühaberler de, hisse senetleri gibi, nama veya hamiline yazılı olarak düzenlenebilirler. Fakat, bedelleri tamamen ödenmemiş olan paylar için hamile yazılı ilmühaber çıkarılamaz. Bedelleri tamamen ödenmiş olsa bile, nama yazılı hisse senetlerinin yerini tutmak üzere çıkarılan ilmühaberler ise hamile yazılı olamaz. Bununla birlikte, hamile yazılı hisse senetlerinin yerini tutmak üzere nama veya hamiline yazılı ilmühaber çıkarılması mümkündür.

Kapalı anonim şirketler yönünden bakıldığında, tıpkı hisse senetlerinde olduğu üzere, ilmühaber çıkarmak için de herhangi bir makam veya merciden izin alınmasına gerek yoktur. Yani, hisse senetleri gibi ilmühaberler de, herhangi bir matbaada bastırılabilir ya da bilgisayarda hazırlanıp çıktı olarak alınabilirler.

Peki, anonim şirketleri ilmühaber çıkarmaya iten neden nedir? Kısaca, sağladığı vergisel avantaj diyebiliriz. Bilindiği üzere, iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetlerinin veya ilmühaberlerin devrinden doğan değer artış kazancı, miktarı ne olursa olsun, gelir vergisine tabi olmamaktadır. Hisse senedi veya ilmühaber bastırılmamış ise, sağlanan değer artış kazancı anılan istisnadan yararlanamamaktadır.

Merak edenler için, yazımızı, ilmühaberlerin devrine ilişkin kısa açıklamalarla bitirelim. TTK'nın 411inci maddesinin ikinci fıkrasına göre, nama yazılı hisse senetlerinin yerini tutmak üzere çıkarılan nama yazılı ilmühaberlerin devri ciro ve teslim ile olur. Hamile yazılı hisse senetlerinin yerini tutmak üzere çıkarılan nama yazılı ilmühaberler ise alacağın devri hakkındaki hükümlere göre devrolunur. Ancak, devredilen ilmühaberin anonim şirkete karşı hüküm ifade edebilmesi için, devir keyfiyetinin mutlaka şirkete ihbar edilmiş olması gerektiği unutulmamalıdır.