Kooperatif defterlerinin tasdiki

Soner ALTAŞ / Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Başmüfettişi

Önceki yazılarımızda ticari defterlerin açılış ve kapanış tasdikleri genelde şirketler yönünden ele alındığından, kooperatiflerin bu kapsama girip girmediği yönünde tereddütler oluştu. Oysa, defterlerin açılış ve kapanış tasdiki kooperatifler açısından da zorunludur.

Hemen belirtelim ki, 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nda defterlerin açılış ve kapanış tasdiki konusunda açık bir hüküm yer almamaktadır. Buna karşılık, 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu'nun 136'ncı maddesinde, ticaret şirketlerinin "kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketlerinden" ibaret olduğu açıkça belirtilmiş, 18'inci maddesinde de ticaret şirketlerinin tacir sayılacağı hükme bağlanmıştır. Yine, 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 98. maddesinde "Bu kanunda aksine açıklama olmayan hususlarda Türk Ticaret Kanunu'ndaki Anonim şirketlere ait hükümler uygulanır." denilmiştir.

Ayrıca, Kooperatifler Kanunu'nun 62'nci maddesinde, kooperatif yönetim kurulunun, kendi tutanakları ile genel kurul tutanaklarının, gerekli defterlerin ve ortak listelerinin muntazam hazırlanıp, tutulup, saklanmasından ve işletme hesabiyle, yıllık bilançonun kanuni hükümlere uygun olarak hazırlanıp tetkik olunmak üzere denetleme kuruluna verilmesinden sorumlu olduğu açıkça belirtilmiştir.

Dolayısıyla, Türk Ticaret Kanunu'nun ticari defter tutulmasına, saklanmasına ve tasdik ettirilmesine ilişkin emredici hükümleri 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'na tabi kooperatifler hakkında da uygulanır. Bu itibarla, 1163 Sayılı Kanuna tabi kooperatiflerin, yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri ve karar defteri -yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul karar defteri- tutmaları yasal bir zorunluluktur.

Yine, bu defterlerin, kullanılmaya başlanmadan önce kooperatif tarafından notere ibraz edilmesi ve açılış tasdiklerinin yaptırılması gerekmektedir. Kooperatifin kuruluşu aşamasında anılan defterlerin açılış tasdiki kooperatif merkezinin bulunduğu yerdeki ticaret sicili memurluğuna da yaptırılabilir.

Diğer yandan, TTK, yevmiye defteri ile envanter defterinin, açılış tasdikinin yanında, kapanış tasdikine de tabi tutulmasını zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle, kooperatife ait yevmiye defterinin izleyen yılın en geç Ocak ayı sonuna kadar notere ibraz edilip kapanış tasdikine tabi tutulması gerekir. Envanter defterine kaydolunacak envanter ve bilançolar ise en geç Mart ayı sonuna kadar tamamlanmalı ve akabinde de notere ibraz edilerek kapanış tasdikine tabi tutulmalıdır.

Yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri ile karar defterlerinin açılış tasdiklerinin ve yevmiye defteri ile envanter defterinin kapanış tasdiklerinin yaptırılmamış olması, Türk Ticaret Kanunu'nun 67. maddesinin üçüncü fıkrası gereği "defter tutma mükellefiyetinin hiç veya kanuna uygun şekilde yerine getirilmemesi" olarak değerlendirilir. Bu durumda da, kooperatif yönetim kurulu üyelerinin anılan fıkrada öngörülen adlî para cezası ile cezalandırılmaları yoluna gidilir. Bu adlî para cezasının alt sınırı 450 TL, üst sınırı ise 100.000 TL'dir.

Diğer yandan, TTK'nın 67'nci maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan "Defterlerin kanuna uygun şekilde tutulmaması halinde, bunları tutmakla vazifelendirilmiş olan kimseler dahi aynı cezaya mahkum edilirler." hükmü gereği, kooperatifin defterlerini tutmakla görevlendirilmiş olan kooperatif çalışanları ya da sayılan kooperatif defterleri serbest muhasebeci mali müşavir tarafından tutuluyor ise bu kişiler de söz konusu adlî para cezası ile cezalandırılırlar.

Bu nedenle, 1163 sayılı yasaya tabi kooperatiflerin yönetim kurullarının sayılan defterlerin açılış ve kapanış tasdiklerini süreleri içerisinde yaptırmaya özen göstermeleri gerekir.