Küçük ölçekli finansman yöntemi: Kitle fonlaması

Yavuz AKBULAK / SPK Başkanlık Danışmanı

 

"Kitle veya topluluk fonlaması" biçiminde Türkçeleştirilen "crowdfunding"(*) maddi olanakların yetersizliğinden dolayı gerçekleştirilemeyen ve bu nedenle rafta kalan/rafa kalkan düşüncelerin veya projelerin ya da henüz topluma sunulamayan yeni ürünlerin genellikle internet (platformlar, bloglar, forumlar gibi sosyal medya ortamları) aracılığıyla kalabalıklara yani geniş kitle ya da topluluklara veya kuruluşlara ulaşılarak finanse ettirilmesi veya fonlandırılması işlemidir. Bu yöntem, doğal afetler, siyasi kampanyalar(**), bireysel gazetecilik, sinema filmi çekimleri, yazılım geliştirme, bilimsel araştırmalar gibi çok geniş kitle hareketlerinin finanse edilmesinde, mikrofinansman uygulamalarında kullanılmakta olup, bu amaçla oluşturulan yatırım platformlarının Türkiye'de ve dünyada katma değeri yüksek projelerin ortaya çıkmasında etkili olabileceği düşünülmektedir.

Yöntem, çok sayıda yatırımcının, ortak bir ilgi alanı etrafında genellikle elektronik ortamda oluşturulan bir platformda buluşarak, bir araya getirdiği küçük küçük tutarlardaki sermayenin oluşturduğu finansman şeklinde de ifade edilebilir. Kitle fonlamanın bu şekli, Amerika Birleşik Devletleri'nde (ABD) Obama tarafından 05.04.2012'de imzalanan "İş Kurmayı Kolaylaştırma Kanunu"nun (The Jumpstart Our Business Startups Act-JOBS Act) içeriğine alınmış olup, düzenleme çok küçük kısıtlamalarla küçük yatırımcıların daha büyük sermaye havuzu oluşturabilmelerine izin verilmesini içermektedir. ABD Sermaye Piyasası Kurulu'na (SEC-Securities and Exchange Commission), bu yasa uyarınca yatırımcıların korunmasını teminen özel nitelikte kuralları ve rehberleri belirleme konusunda 270 günlük bir süre verilmiştir. Anılan yasa, özel şirketlerin kitlelerden fon talep etmesine ilişkin yasakları kaldırmaktadır. Eylül 2012 itibarıyla, SEC özel şirketlerin yatırımcılardan fon sağlamalarına ilişkin kuralları henüz belirlememiş olup, bu kuralların 01.01.2013 tarihi itibariyle oluşturulması beklenmektedir.

Kitle fonlaması, ilk olarak İngiliz müzik grubu Marillion tarafından 1997 yılında kullanılmış ve anılan grup internette başlattıkları kampanyayla ABD turnelerini düzenlemiş ve bu yöntem, daha sonra müzik ve film sektörlerinde hızla yayılmaya başlamıştır(***). Ancak, yatırımcılardan bu yolla para toplamanın yasal olup olmadığına ilişkin bazı endişeler mevcuttur. Bu nedenle, bunun için oluşturulan sosyal medya ortamlarından bazıları tedbirli davranmayı tercih ederek, toplanan paraları bir emanet hesapta tutmakta, belirlenen fon hedefine ulaşılmazsa, toplanan fonların tamamı katılımcılara geri verilmektedir. Yaygın olarak, yatırımcılar elektronik ortamda sunulan bir ürünü -çoğunlukla bir müzik parçası ya da özel bir ürünün internet sitesinden indirilmesi, belli bir para karşılığında film izlenmesi gibi- satın almak için ödeme yapmakta, kitle fonlaması yoluyla internette blog oluşturma ve internet gazeteciliği gibi araçlarla, müzik yapımı, bağımsız film çekme gibi yaratıcı işler için fonlama mekanizması oluşturulmakta, bu işleri yapacak işletmelerin kuruluşu için fon sağlanmaktadır. Faaliyetleri itibariyle benzer işletmeler (peer to peer companies) doğrudan borçlanma çabasındadırlar. Banka kanalıyla borçlanma yerine, bir kitleden borçlanma yoluyla finansman, küresel çapta faiz oranlarının yüksek olduğu dönemlerde, özellikle kredi borcunu geri ödemeye çalışan tüketiciler ve küçük işletmelere maliyet bakımından önemli bir seçenek oluşturmaktadır. Öte yandan, kitle fonlamasının dezavantajını; çağrı, davet vb. yollarla halktan fon toplama uygulamalarının, ilgili ülkelerin düzenleyici otoritelerince kayda alınmış olmadıkça çoğunlukla yasadışı sayılması nedeniyle, farklı menkul kıymet düzenlemelerinden kaynaklanabilecek olası sorunlar oluşturmaktadır. Bu konuda, farklı ülkelerin düzenleyici otoriteleri nelerin menkul kıymet olduğu, nelerin olmadığı konusunda farklı tanımlara sahip olmakla birlikte, ABD'de uygulanan Howey Testi genel kabul görmektedir. Bu teste göre, yapılan işlem, parasalsa, kar amacıyla ve halka açık bir şirketçe yapılıyorsa ve üçüncü kişilerin sunulan ürüne ilgisine/talebine bağlıysa "yatırım sözleşmesi" ve buradan hareketle "menkul kıymet" (MK) sayılmaktadır. Buna göre, yatırımcıların, diğer yatırımcıların tercihlerine/hareketlerine dayalı olarak kar etme güdüsüyle borsaya yatırım yapmalarını özendiren "kitle fonlama anlaşması" da MK olarak nitelendirilmektedir. Ancak, uygulanabilir nitelikteki bu türden bir yatırım sözleşmesinin, ABD'de, Regulation D benzeri muafiyet düzenlemelerine tabi olmadıkça, SEC benzeri bir düzenleyici otorite tarafından kayda alınmış olması zorunlu kılınmıştır. Yasal düzenlemelerdeki hükümlere uygun olmayan izahname metinleriyle yapılan MK satışları yasadışı sayılmıştır. Düzenlemelere aykırı işlemlerin, sağlanan kara, yatırımcılara verilen zarara ve işlenen suçun ilk kez işlenmiş olup olmadığına bağlı olarak, çeşitli büyüklüklerde cezai yaptırımları bulunmakta olup, yaptırımlar, bazen sermaye piyasalarında ömür boyu çalışma yasağına kadar gidebilmektedir(****).

ABD'de Şubat 2011'de, Jason Best, Sherwood Neiss ve Zak Cassady-Dorion Principals of Corowdfund Capital Advisors'ın sermaye piyasasında işlem yapmaları yasaklanmış, bu kişiler, kitle fonlamasına ilişkin kısıtlamaların azaltılması ve konuya ilişkin bir muafiyet düzenlemesi yapılarak düzenlemenin güncellenmesi amacıyla lobi faaliyetlerinde bulunarak, Küçük işletmeler Konseyi SBEC'nin desteğiyle Beyaz Saray'ın iki duyurusunda yer almayı başarmışlardır. Yukarıda da belirtildiği üzere konuya ilişkin hazırlanan tasarı 05.04.2012 tarihinde Obama tarafından imzalanmış ve JOBS Kanunu adıyla yasalaşmıştır. Bu arada, National Crowdfunding Association, Crowdfunding Professional Association, CrowdFund Intermediary Regulatory Advocates gibi bazı Amerikan kuruluşları kitle finansmanı konusunda eğitim ve danışmanlık hizmeti sunmaktadır. İngiltere'de de Haziran 2012'de Seedrs Limited, Finansal Hizmetler Ajansı FSA'nın kabulüyle ilk kitle fonlaması platformunu oluşturmuştur. Türkiye'de halen birkaç internet sitesi (projemefon.com, ortagiz.com gibi) bu alanda faaliyet göstermektedir.

(*) Anılan kavram, "crowd financing" (kitle finansmanı), "equity crowdfunding" (topluluğa/kitleye dayalı özkaynak sağlama) "hyper funding" (sıra dışı fonlama) veya "crowd sourced capital" (topluluğa dayalı sermaye) şeklinde de ifade edilebilmektedir. Söz konusu kavram literatürde kooperatifler (cooperatives), toplumsal sermaye (social capital), karşılıklılık veya mütekabiliyet (reciprocity), para veya yardım toplama (online fundraising) ve ortaklaşacılık (collectivism) kavramlarıyla da karşılaştırılmaktadır.

(**) ABD'de 2008 Başkanlık seçimi kampanya çalışmasında Obama ekibi, sosyal medya tekniklerini kullanarak, crowdfunding yöntemiyle 264,5 milyon $ tutarında fon toplamıştır.

(***) ABD'de bu yöntemi kullanan internet siteleri: ArtistShare (2000/2001), Sellaband (2006), Indiegogo (2008), Pledge Music (2009), Kickstarter (2009), RocketHub (2009), InvestedIn (2010), GoFundMe (2010), Rock The Post (2011). İngiltere'deki internet siteleri de şöyledir: Peerbackers (2008), Sponsume (2010), PleaseFund.Us (2011), Pushfunder (2012).

(****) 6335 sayılı Kanun'un 27'nci maddesiyle değişik 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.552 uyarınca, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (SPKn) hükümleri saklı kalmak kaydıyla, bir şirket kurmak veya şirketin sermayesini artırmak amacıyla yahut vaadiyle halka her türlü yoldan çağrıda bulunularak para toplanması yasak olup, bu maddeye aykırı hareket edenler, 6335 sayılı Kanun'un 30'uncu maddesiyle değişik yeni TTK m.562/f.11 uyarınca 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. Ayrıca, ihraç veya halka arz olunacak sermaye piyasası araçlarının SPK'ya kaydettirilmesi zorunlu olup, buna aykırı davranılması izinsiz halka arz fiilini oluşturur. SPKn'da izinsiz para toplamaya ilişkin olarak öngörülen temel ceza 2-5 yıl hapis ve 5.000 günden 10.000 güne kadar adli para cezasıdır (SPKn m.47/f.1-A). Ağır para cezaları üst sınırla bağlı olmaksızın suçun işlenmesi suretiyle sağlanan menfaatin 3 katından az olamaz (SPKn m.47/f.2). Tekerrür halinde verilen ceza yarı oranında artırılır (SPKn m.48).