Orta Vadeli Program tahmini iş dünyasına yol gösteremedi

Talip AKTAŞ

İSTANBUL - Amacı, kamu ve özel kesim için öngörülebilirliği artırma ve kamu politikaların şekillendirme olarak belirlenen, ekonominin “yol haritası” niteliğindeki Orta Vadeli Programlarda şimdiye kadar ortaya konulan makro hedefler ve tahminlerle gerçekleşmeler arasında önemli sapmalar meydana geldi. 2006-2012 dönemini kapsayan beş Orta Vadeli Program’da en büyük sapma, maliye politikasında temel hedef niteliği taşıyan mali hedeflerde yaşandı.

İlki 31 Mayıs 2005 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan ve 2006-2008 dönemine ilişkin temel büyüklüklerin yer aldığı OVP’de, açıklanan programın, “Stratejik amaçlar temelinde kamu politikalarını şekillendirmeyi ve kaynak tahsisini bu çerçevede yönlendirmeyi” öngördüğü belirtilerek bu programlarla, “Kamu politikalarının oluşturulması ve uygulanması sürecinde etkinlik, hesap verebilirlik ve şeffaflığın artırılacağı”na vurgu yapılmıştı.

DÜNYA’nın, OVP ile açıklanan temel göstergelere ilişkin hedef ve tahminleri ilgili yıl gerçekleşmeleriyle karşılaştırarak yaptığı hesaplamalara göre, 2012 yılına kadar hazırlanan her programda, ilk yıldan başlayarak üç yıllık hedeflerin tamamında ciddi sapmalar yaşandı. Ekonominin aktörlerine orta vadeli bir yol haritası sunmayı amaçlayan programların üç yıl sonrası için öngördüğü makro hedef ve tahminlerle gerçekleşmelerde ise bir istisna dışında, çoğu negatif yönde olmak üzere çok daha yüksek oranda sapmalar yaşandı. Sapmalar, büyüme tahmininde yüzde 167’yi, enflasyonda yüzde 165’i, cari dengede yüzde 87’yi, ihracatta yüzde 26’yı, ithalatta yüzde 38’i, işsizlikte yüzde 34’ü aştı.

En yüksek sapma mali hedefte

OVP’de temel hedef niteliği taşıması ve hükümetin maliye politikasını ortaya koyması bakımından önem taşıyan mali hedeflerden Kamu Kesimi Borçlanma Gereği’nin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’ya oranında (KKBG/GSYH) 2010 yılındaki tam isabet hariç tutulduğunda, artı-eksi sapmaların oldukça yüksek seviyelere ulaşması dikkati çekiyor.

Nitekim, 2006-2008 OVP’sinde 2008 yılı için hedeflenen yüzde -0.1’lik KKBG/GSYH oranında gerçekşme yüzde 1.6, 2007-2009 OVP’sinde yüzde - 0.9 olarak hedeflenen oran yüzde 5.1 düzeyinde gerçekleşti. 2008-2010 döneminde 2010 yılı için hedeflenen yüzde 2.3’lük KKBG/GSYH oranı, tüm yıllarda tam isabet kaydeden tek oran oldu. Bu göstergede 2011 yılındaki sapma yüzde 150, 2012 son revizyonu ile
beklenen sapma ise yüzde 19 olarak gerçekleşti.

Büyüme tahmini havada kaldı

Makro ekonominin referans niteliğindeki temel değişkeni büyümeye ilişkin tahminlerde son beş yılda hedefe yakınlık bir yana herhangi tutarlılık da gözlenmedi. Nitekim, 2008 yılında yüzde 5’lik bir büyüme öngörülmesine karşın, ekonomideki büyüme yüzde 0.7’de kaldı. 2009 yılı büyüme tahmini ile küresel krizin etkilerine takıldı ve yüzde 7.1’lik büyüme tahmini yüzde -4.8 düzeyinde gerçekleşti.

2010 yılının yüzde 5.7’lik büyüme tahmini ise yüzde 9.2’yi bulan gerçekleşmenin yanında oldukça mütevazı kaldı. Ekonomi 2011 yılında da tahminlerin oldukça üzerinde büyüme kaydetti ve yüzde 6.0’lık hedef, yüzde 8.5’lik gerçekleşmeyle 2.5 puan aşıldı. 2012 yılı hedefi 2010’da yüzde 5 olarak belirlenmişti, gerçekleşme tahmini son revizyonla yüzde 3.2’ye çekildi.

Enflasyon tahminleri de tutarsız

Hükümetin OVP’lerle ortaya koyduğu enflasyon tahminlerinde de isabet kaydedilemedi. 2008 yılının enflasyonu yüzde 165 artı sapmayla 10.6 düzeyinde gerçekleşirken, 2009 ve 2010 yıllarında tahminlerin ise altında gerçekleşen enflasyonda eksi sapmalar kaydedildi. 2011’de yüzde 5.5’lik tahmine karşılık yüzde 10.4’ü gören enflasyonda, 2012 için yüzde 4.8’lik tahmin ise son revizyonla yüzde 7.4’e çekildi.

İşsizlikte sapmaların ortalaması yüzde 22

OVP’de öngörülen işsizlik oranlarında artı-eksi sapmalar da beş yıllık dönemde yüzde 30’ları aştı. Beş yıllık dönemin ortalamasında yüzde 22 sapma yaşanan işsizlik oranlarında küresel krizin etkisiyle en yüksek sapma ise 2009’da kaydedildi. İşsizlik oranlarında, 2012 revizyonu hariç olmak üzere diğer dört yılda gerçekleşmeler tahminlerin üstüne çıktı. İşsizlik oranına ilişkin en isabetli tahmin 2011 yılı için yapıldı ve sapma oranı 0.1 puan olarak ölçüldü.

İthalattaki sapmalar ihracatın üstünde kaldı

Dış ticarete ilişkin beklenti ve tahminlerdeki sapma oranları görece daha düşük seviyede gerçekleşti. 2008 yılında tahminin yüzde 25 üstüne çıkan ihracat, izleyen üç yılda sırasıyla beklentilerin yüzde 15, yüzde 17, ve yüzde 26 altında kaldı. 2012 yılında ise son revizyona göre ihracattaki gerçekleşme beklentisi tahminin yüzde 15 üstüne çıktı. İthalat cephesinde ise ihracata göre tahminlerin isabet oranı oldukça düşük düzeylerde kaldı. 2008 yılında beklentinin yüzde 38 üstüne çıkan ithalat rakamları, küresel krizin etkisiyle 2009’da yüzde -23, 2010’da yüzde -8, 2011’de de yüzde -13 oranında sapma gösterdi. 2012 yılına ilişkin ithalat tahmini de son revizyona göre gerçekleşmenin yüzde 28 altında kaldı.