Part time çalışanın asgari geçim indirimi

Yılmaz SEZER / YMM, Güncel&Laviale Türkiye Yönetim Kurulu Başkanı

Son dönemlerde ekonomik ve teknolojik gelişmeler hemen hemen her alanı olduğu gibi, çalışma hayatını da önemli derecede etkilemiş, esnek çalışma modellerinin ortaya çıkmasına ve yaygınlaşmasına neden olmuştur. Çalışma hayatında ortaya çıkan esnek çalışma modellerine yasal bir statü kazandırılması bakımından, 4857 sayılı İş Kanunu’nda da esnek çalışma modelleriyle ilgili olarak yasal düzenlemelere yer verilmiştir. 

Kısmi Süreli İş Sözleşmesi, 

- 4857 sayılı İş Kanunu’nun 13. maddesinde “İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmî süreli iş sözleşmesidir.”,
- İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin 6. maddesinde ise, “İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır.” 
şeklinde tanımlanmıştır. 

Söz konusu yönetmelikte, kısmi süreli iş sözleşmesinin tanımı daha da somutlaştırılmıştır. Her iki tanımda birlikte ele alındığında, kısmi süreli çalışmanın şu üç unsurdan oluştuğu anlaşılmaktadır: Kısmi süreli çalışmanın süresinin normal çalışma süresinden daha az olması, kısmi süreli çalışmanın düzenli-sürekli olması ve gönüllülük esasına göre yapılmasıdır. Kısmi süreli çalışmanın; istihdamın sağlanması ve işsizliğin önlenmesi, işgücü verimliliğinde artış sağlaması, fazla çalışmaları azaltarak işgücü ve imalat maliyetlerini düşürmesi gibi faydalarının yanında, özellikle işçi hakları konusunda işverenle kısmi süreli çalışanlar arasında uyumsuzlara neden olması nedeniyle bazı olumsuz yönleri de bulunmaktadır. 

Asgari Geçim İndirimi (AGİ) ve uygulaması

Asgari Geçim İndirimi müessesesi ise 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 32. maddesinde düzenlenmiş olup, konu hakkında 265 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde açıklamalar yapılmıştır. Gelir Vergisi Kanunu’nun 32. maddesinde,

“Ücretin gerçek usûlde vergilendirilmesinde asgarî geçim indirimi uygulanır. Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının; mükellefin kendisi için %50'si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için %10'u, çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için %7.5 diğer çocuklar için %5'idir. Gelirin kısmî döneme ait olması halinde, ay kesirleri tam ay sayılmak suretiyle bu süreye isabet eden indirim tutarları esas alınır. Asgarî geçim indirimi, bu fıkraya göre belirlenen tutar ile 103’üncü maddedeki gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranın çarpılmasıyla bulunan tutarın, hesaplanan vergiden mahsup edilmesi suretiyle uygulanır. Mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde iade yapılmaz.”hükmü yer almaktadır.

Buna göre, asgari geçim indirimi uygulamasından ücretleri gerçek usulde vergilendirilen gerçek kişiler yararlanabilecektir. Asgari geçim indirimi, ücretin elde edildiği takvim yılı başında belirlenen 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarına;

• Mükellefin kendisi için %50'si,
• Çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için %10'u,
• Çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere ilk iki çocuk için %7.5'i,
• Diğer çocuklar için %5'i, 

olmak üzere ücretlinin şahsi ve medeni durumu dikkate alınarak hesaplanan indirim oranlarının uygulanması sonucu bulunacak tutarın, Gelir Vergisi Kanunu’nun 103. maddesinde yer alan Gelir Vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranla çarpılması sonucu bulunacak indirim tutarının 1/12'sinin aylık olarak hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilmesi suretiyle bulunacaktır. Asgari geçim indirimi tutarının, ücretlinin aylık hesaplanan vergisinden fazla olması halinde, fazlası dikkate alınmayacaktır. 

Aşağıda sayılan ücret geliri elde edenler asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanamayacaklardır.

• Ücretleri diğer ücret kapsamında vergilendirilen hizmet erbabı,
• Dar mükellefiyet kapsamında ücret geliri elde edenler,
• Başka bir kanun hükmü (3218, 4490, 4691 sayılı kanunlar vb.) uyarınca ücretlerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmayanlar,
• Ücret geliri elde etmeyen diğer gerçek kişiler.

Asgari geçim indirimi (AGİ) tutarı, ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarına, yukarıda belirtilen oranların uygulanması ile bulunan tutarın, gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine karşılık gelen oranla çarpımı sonucu bulunur.

AGİ yıllık tutarı = (Asgari ücretin yıllık brüt tutarı x AGİ oranı) x %15 

Asgari geçim indirimi yıllık tutarı, ücretlinin asgari geçim indiriminden bir yıl boyunca faydalanacağı net menfaattir. Aylık yapılan ücret ödemelerinde ise asgari geçim indirimi, hesaplanan yıllık tutarın 12'ye bölünmesi suretiyle uygulanacak ve bir ay içerisinde yararlanılabilecek asgari geçim indirimi tutarı, yıllık olarak hesaplanan tutarın 1/12'sini geçemeyecektir. Asgari geçim indiriminin yıllık tutarı, her ücretli için asgarî ücret üzerinden hesaplanan yıllık vergi tutarını aşamayacak ve yılı içerisinde asgari ücret tutarında meydana gelen değişiklikler, asgari geçim indirimi uygulamasında dikkate alınmayacaktır.

Ücretlinin faydalanacağı azami indirim tutarı, elde ettiği ücret geliri üzerinden hesaplanan gelir vergisi ile sınırlı olduğundan, mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde ücretliye herhangi bir iade yapılmayacaktır. 

2014 yılı için geçerli asgari ücret dikkate alınarak hesaplanan ve 2014 yılı için geçerli bulunan asgari geçim indirimi tutarları aşağıda tablo halinde yer almaktadır:

2014 yılında uygulanacak asgari geçim indirimi tutarları

Ücretlinin medeni durumu    Aylık AGİ tutarı (TL)
Bekar    80.33
Evli, eşi çalışan     80.33
Evli, eşi çalışan, bir çocuklu    92.37
Evli, eşi çalışan, iki çocuklu    104.42
Evli, eşi çalışan, üç çocuklu    112.46 
Evli, eşi çalışan, dört çocuklu    120.49
    
Evli, eşi çalışmayan    96.39
Evli, eşi çalışmayan, bir çocuklu    108.44
Evli, eşi çalışmayan, iki çocuklu    120.49
Evli, eşi çalışmayan, üç çocuklu    128.52
Evli, eşi çalışmayan, dört çocuklu    136.55

Kısmi süreli çalışanlar AGİ uygulamasından yararlanabilir mi? Yararlanacaksa uygulama nasıl uygulanacak?

Gelir Vergisi Kanunu’nun 32. maddesinde, ücret gelirinin kısmî döneme ait olması halinde, ay kesirleri tam ay sayılmak suretiyle bu süreye isabet eden indirim tutarlarının esas alınacağı hükme bağlandığından, kısmi süreli iş sözleşmesi kapsamında çalışanların da, asgari geçim indirimi uygulamasından faydalanmaları mümkün bulunmaktadır.

Buna göre, gelirin kısmî döneme ait olması halinde, ay kesirleri tam ay sayılmak suretiyle bu süreye isabet eden indirim tutarları esas alınacağından, hesaplanan yıllık tutarın 1/12’si ilgili aya ait gelir vergisi tutarından mahsup edilecektir. Asgari geçim indirimi tutarı, hesaplanan gelir vergisi tutarından fazla olamayacağından ücretli asgari geçim indiriminden yıllık tutarın 1/12’si yerine, gelir vergisi tutarı kadar yararlanacak olup mahsup edilecek kısmın fazla olması nedeniyle kendisine iade yapılmayacaktır.

Örneğin, bir şirkette kısmi süreli iş sözleşmesi kapsamında 15 gün çalışan bir personelin aldığı brüt ücret üzerinden hesaplanan gelir vergisi 82.5 TL, aylık AGİ tutarı ise 104.42 TL. olarak hesaplansın. Bu verilere göre, personelin kısmi süreli çalışma karşılığı elde ettiği ücret üzerinden hesaplanan gelir vergisi tutarı, aynı kişi için hesaplanan aylık AGİ tutarının altında kalmaktadır. Asgari geçim indirimi tutarı, hesaplanan gelir vergisi tutarından fazla olamayacağından bu personel asgari geçim indiriminden 104.42 TL yerine gelir vergisi tutarı olan 82.5 TL. kadar yararlanacak, mahsup edilecek kısmın fazla olması nedeniyle iade yapılmayacaktır. Yani, arta kalan (104.42 – 82.5 =) 21.92 TL. yararlanılamayan AGİ tutarı, diğer aylara devredilemeyeceği gibi, personele de iade edilemeyecektir.