"Stratejiler mi liderleri yönlendirir, liderler mi stratejileri?"
STRATEJİK LİDERLİK / Seda ERDEM
"Kötü strateji yoktur. Kötü yönetim vardır" anlayışı yönetimin ve liderliğin önemini vurgulamak açısından yerinde bir saptama olmakla birlikte kötü strateji de vardır aslında.
Kötü stratejinin temelinde yatan en büyük yanılgı da asıl amaç ve vizyonu belirlemeden stratejiyi oluşturma çabasıdır. Bazı şirketler ve liderleri amaç, misyon, vizyon ve değerler gibi çalışmaların önemini küçümseyebilirler.
Aslında başarının temelinde yatan, şirketin varoluş amacının ne olduğunun bilinmesi ve bunun şirketin DNA'sı olarak kodlanmasıdır. Ancak bu şekilde tüm kademedeki çalışanların stratejiyi özümsemeleri ve ortak hedefe yönelmeleri mümkün kılınabilir.
Varoluş nedeni
Los Angeles'ta yaşayan Meksikalı popülasyon ile ilgili çekilmiş bir film vardır: A day without a Mexican (Meksikalısız Bir Gün) Meksikalılar'ın vatandaşlık hakkı almalarına karşı olanlara, onların aslında Amerikalılar'ın hayatındaki önemini vurgulamak için çekilmiş bir film... Los Angeles halkı, bir sabah uyandığında şehirdeki tüm Meksikalılar'ın uzaylılar tarafından kaçırıldığını öğrenir. 24 saat süren bu yok oluş boyunca şehirde hayat felç olur; zira bebek bakıcıları Meksikalı'dır, bahçıvanlar da, ambulans şoförleri de, kuaförler de, satış temsilcileri de, sağlık görevlileri de, öğretmenler de... Çalışan nüfusun üçte biridir Meksikalılar… Ekonomik hayatın can damarıdır. Dolayısıyla bu onların Los Angeles'ta varoluş sebebidir.
Liderler de gerçek varoluş sebeplerini anlamak için belki de bu soruyu sormalılar: "Şirketimiz yeryüzünden yok olsaydı ülke için, dünya için, sektör için ve müşterilerimiz için değişen ne olurdu?" İşte bu sorunun cevabı bir şirketin varoluş sebebidir ve esasında rakiplerinden farklılaşmasını sağlayandır. Her lider bu sorunun cevabını anlayabilmeli ve vizyonunu da stratejisini de bu amaç doğrultusunda belirleyebilmelidir.
Strateji: Sonuç mu, süreç mi?
Strateji oluşturulurken şirketin güçlü ve zayıf yönleri, değer zinciri yetkinlikleri, müşteri grubu, ürün ve dağıtım kanalı analizi, finansal analiz gibi iç faktörlerin yanı sıra fırsat ve tehditler, pazar analizi, rakip analizi gibi dış faktörlerin de incelenmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Şirketler stratejilerini hazırlarken kendi stratejik planlama departmanlarında çalışan strateji uzmanları ile de çalışabilirler veya strateji danışmanlarından da destek alabilirler. Burada önemli olan stratejik planlama sürecinin oturtulması ve stratejik hedeflerin belirlenen performans göstergeleri doğrultusunda takibinin yapılmasıdır. Stratejik planlama sürecinde şirketlerin benimseyebileceği yukarıdan aşağıya, aşağıdan yukarıya veya hibrid olmak üzere belli başlı üç model vardır. Model seçimi, şirketin ihtiyaçlarına, yapısına göre şirketin alt ve üst seviyesindeki çalışanların ne ölçüde stratejide söz sahibi olacağı ile ilgilidir. Bu konularda da strateji danışmanlığı almak mümkün olmaktadır.
Özellikle son dönemlerde strateji uzmanları tarafından sık sık tekrarlanan bir hata 'strateji'yi her derde deva bir hap gibi şirket yönetimine sunmakla görevin tamamlandığının düşünülmesidir. Oysaki görevin önemli bir kısmı aslında bu noktada başlamaktadır. Strateji dokümanlarını hazırlayıp sunmanın yanı sıra öncelikle lider veya liderler tarafından benimsenmesinden başlayarak tüm çalışanlara kendi rolleriyle bağlantılı kısımların indirgenerek benimsetilmesini sağlayan bir süreç takip edilmelidir. Kurulan yapıda liderlik stratejiyle paralel olarak ilerler. Çünkü lider ve yönetim stratejinin başarıya ulaşmasında en önemli faktörlerdir.
Strateji de liderlik de birbiriyle iç içe geçmiş süreçlerdir. Strateji yazılıp belirlenmiş bir doküman değil sürekli yönetilen ve yaşatılan bir süreç olarak değerlendirilmelidir. Tıpkı liderliğin de bir rol değil stratejiyi yöneten, geliştiren gerekirse değiştiren bir süreç olarak görülmesi gerektiği gibi. Zira bir şirketin stratejisi ne olursa olsun, stratejinin değişime uymasını sağlayan liderin yön verdiği dönüm noktaları vardır. Bu dönüm noktaları içlerinde her ne kadar etik karar da barındırsalar, etik kararlardan çok daha derin bir şekilde vuku bulurlar.
Liderliğin rolü
Dönüm noktasının sonunda ulaşılacak doğru cevap yoktur ya da aslında birden çok doğru cevap vardır. Doğrular arasında seçim yapmak, doğru ile yanlış arasında seçim yapmaktan çok daha zordur. Buna verilebilecek en güzel örneklerden biri dünyanın en büyük on-line açık artırma sitesi olan E-bay'in eski CEO'su Meg Whitman'dan gelir.
Yıl 1999… Şirketin misyonu herkesin her şeyi satabilmesini mümkün kılmak. 'Her şey'in sınırı ise çizilmemiş. Bu amaca uygun strateji yani oyun planı izlenmekte... Bir gün site üzerinden silah satışı gündeme gelir. Strateji ve vizyona uygun olmayan bir durum değildir bu aslında. Hatta Amerikan yasalarına göre, bir kimsenin yasal yolla silah satabilme hakkı elinden alınamaz. Üstelik şirketin tüm paydaşları çok kârlı olan bu satışın yapılmasına izin verilmesinden yanadır. O dönemin CEO su Meg Whitman, sadece stratejinin yönlendirdiği bir lider olsaydı silah satışına engel olmaması gerekirdi. Ama engel oldu ve e-bay üzerinden silah satışını yasak hale getirdi. Üstelik şirket içinde ve dışındaki tüm grupların karşı çıkmalara rağmen yaptı bunu. Yıllar sonra bir üniversitedeki MBA öğrencilerine verdiği konferansta bu olayla ilgili olarak şunları söyledi: "Gerçekten iyi olan bir lider stratejik kararları kendi süzgecinden de geçirmeyi bilendir."
İyi strateji de iyi lider de vazgeçilmezlerdir. Her ne kadar stratejiler liderleri yönlendirse de unutulmamalıdır ki liderler de stratejileri yönetenlerdir.