Sonradan kontrol ve gümrükler

Mehmet ÇARDAK / Gümrük Müşaviri

Gümrük Müsteşarlığı'nca 27 Ekim 2008 tarihli ve 27037 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 'Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği' ile riskli işlemlerin, gümrüğe yapılan beyanların ve gümrük işlemlerinin doğruluğu ile işlemlerin usulüne uygun yapılıp yapılmadığının ilgili kişilere ait yerlerde sonradan kontrolüne ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir.

Bu yönetmelik ile Türkiye'de gümrüklerin daha çağdaş ve etkin denetimini gerçekleştirmenin yolu açılmıştır. Sonradan kontrol yöntemiyle artık gümrük kontrolleri; gümrük kapılarında değil, gerçek ve tüzel kişilerin kendi işyerlerinde yapılacaktır.

Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında; Gümrük Müsteşarlığı merkez denetim elemanları artık ithalatçı ve ihracatçı firmaların işyerlerine gidecek, sonradan kontrole tabi tutulan firmalar denetim elemanlarına uygun çalışma yerleri sağlayacak ve denetim elemanları firmanın ithalata ve ihracata ilişkin bütün kayıtlarını inceleyerek gümrük kontrollerini yapabilecektir.

Sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanlarının düzenleyeceği değerlendirme ve idarî raporlar, sekretarya işlemlerini yürüten birim tarafından değerlendirilerek, sonradan kontrole tabi tutulan her kişiye bir risk puanı verilecek ve bu puanlar Gümrük Müsteşarlığı'nca daha sonraki risk değerlendirmelerinde kullanılacaktır.

Yönetmelikte 'Sonradan Kontrol' deyimi; "Beyan edilen bilgilerin doğruluğu ve işlemlerin usulüne uygun olarak yapılıp yapılmadığı da dâhil eşyanın gümrük işlemlerine ve/veya sonraki ticari işlemlere ilişkin ticari belge ve verilerin ya da riskli kişi veya işlemlerin ilgili kişilere ait yerlerde kontrolünü ifade eder" şeklinde tanımlanmıştır.

Gümrük Müsteşarlığı'nın 16.04.2009 gün ve 2009/06 sayılı Onay'ı kapsamında yürürlüğe konulan '2009 Yılı Sonradan Kontrol Programı' çerçevesinde,  gümrük müfettişleri ve kontrolörleri tarafından, Türkiye genelinde ve haziran ayı itibariyle yapılmaya başlanılan sonradan kontrol; eşyanın gümrük işlemlerine veya sonraki ticari işlemlere ilişkin ticari belge ve verilerin kontrolünün yapılmasını teminen gümrük işlemleriyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili bulunan kişiler ile söz konusu işlemlere ilişkin bilgi, belge ve verileri ticari amaçla elinde bulunduran diğer kişileri de kapsamaktadır.

Sonradan kontrolün, gümrük işlemleriyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili bulunan kişilere ait yerlerde yapılması esastır. Ancak, bunun mümkün olmaması halinde sonradan kontrole tabi kişinin yerleşik olduğu yerde varsa gümrük idaresi yoksa başka bir resmi dairede de yapılabilir. Birden çok yerde şubesi olan şirketlere ilişkin sonradan kontrol şirket merkezlerinde yapılabilir.

Sonradan kontrolü yapacak merkez denetimi elemanı, sonradan kontrole başlama tarihinden en az 15 gün önce, sonradan kontrole başlanacağını ilgilisine bildirecektir. Sonradan kontrole tabi kişilerce, tebligat tarihinden itibaren bir hafta içinde yazılı olarak geçerli ve kabul edilebilir bir neden ileri sürülmesi halinde, sonradan kontrolün başlama tarihi istisnai olarak ertelenebilecektir. Sonradan kontrolün amacını tehlikeye düşürecek olması durumunda önceden tebligatta bulunulmayacaktır. Bu durumda, sonradan kontrol mahalline gidildiğinde, sonradan kontrolü yapacak merkez denetim elemanları tarafından sonradan kontrole tabi tutulacak kişilere bilgi verilecektir. Sonradan kontrolü yapacak merkez denetim elemanları, kontrol mahalline gittiklerinde kimliklerini gösterecekler ve kendilerini tanıtacaklardır. Sonradan kontrolün başlangıç tarihi ve saati bu amaçla oluşturulan dosyaya kaydedilecek veya durum bir tutanakla tespit edilecektir.

Sonradan kontrol yapan merkez denetim elemanları gümrük vergileri ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülüklere ilişkin kişinin lehine ve aleyhine olan tüm hususları inceleyecektir. Sonradan kontrolün amacı ve süreci olumsuz yönde etkilememek şartıyla, sonradan kontrole tabi kişiye sonradan kontrol sırasında tespit edilen konular ve hukukî sonuçları hakkında bilgi verilecektir.

Yapılan kontrol sırasında soruşturmayı gerektirir bir fiilin tespit edilmesi halinde, sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanının çalışma usul ve esaslarını düzenleyen mevzuat ve ilgili mevzuat çerçevesinde hareket edilecektir. Bu durumlarda, 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri uyarınca eşya, bilgi, belge ve veriler için el koyma dâhil gerekli tedbirler alınacaktır.

Sonradan kontrole tabi kişiler, sonradan kontrol için esas oluşturacak gerekli her türlü bilgi, veri, kayıt, defter, belge ve diğer evrakı vermek ve her türlü yardımı yapmakla yükümlüdürler. Kişiler, sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanına gerekli belgeler ile bilgi işlem sistemi vasıtasıyla tanzim edilmiş bilgi, belge ve verilere doğrudan veya dolaylı erişimde yardımcı olmak zorundadırlar.

Kişilerin veya belirlediği kişilerin bilgi vermeyecek durumda olmaları veya verilen bilgilerin açıklayıcı veya yeterli olmaması halinde sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanları gümrük işlemleriyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili bütün kişilerden de bilgi talep edebileceklerdir. İlgili kişiler işlemlerle ilgili bütün bilgi ve belgeleri sunmakla yükümlüdürler.

Kişiler, sonradan kontrolün yapılabilmesi için uygun bir çalışma ortamı ve gerekli yardımcı maddeleri bedelsiz olarak sağlamakla yükümlüdürler. Sonradan kontrol, kontrole tabi kişilerin mesai saatleri içinde gerçekleştirilir. Kontrole tabi kişiler tarafından kabul edilmesi halinde mesai saatleri dışında da sonradan kontrol yapılabilir. Sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanları kontrole tabi kişilere ait işyerlerinin her yerine girme ve inceleme yapma yetkisine sahiptirler. Kişilere ait yererde yapılacak bu tür kontrol sırasında kontrole tabi kişi veya kişiler veya vekilleri bulunur.

Sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanlarının düzenleyeceği değerlendirme ve idarî raporlar, sekretarya işlemlerini yürüten Risk Değerlendirme ve Koordinasyon Komisyonu tarafından değerlendirilerek, sonradan kontrole tabi tutulan her kişiye bir risk puanı verilecektir. Bu puanlar müsteşarlık tarafından risk değerlendirmelerinde kullanılacaktır.

Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği'nin etkin bir şekilde uygulanması ile esas olarak ithalatçı ve ihracatçı firmaların gümrük ve dış ticaret kurallarına uygun olarak çalışıp çalışmadıkları denetlenmiş olacaktır. Aksine hareket edenler hakkında yasal işlemlerin uygulanması sağlanabilecektir. Keza,  gümrük müşavirleri ile gümrük personelinin 4458 sayılı Gümrük Kanunu'na ve gümrüklerde uygulanan mevzuat hükümlerine aykırı hareket edip etmedikleri de denetlenmiş olacağından; Türk gümrüklerinin düzelmesi ve gümrüklerin imajının değişmesi yönünde müspet katkılar sağlayabileceği de düşünülmektedir.

Ancak, Gümrük Müsteşarlığı merkez denetim elemanlarınca; eşya gümrüğün denetiminde iken yapılamayan gümrük kontrolünün, eşyanın tesliminden sonraki süreçte ve sonradan kontrol yöntemiyle menşe, cins, kıymet, tarife, miktar, ağırlık ve sair özellikler itibariyle sıkı denetiminin yapılıp yapılamayacağı konularında kamuoyunda ciddi şüphelerin varlığı da yadsınamayacak bir gerçektir!

Sonuç olarak; Türk ekonomisinin ahlâkının düzelmesi ve Türk toplumunun yaşanmakta olan ekonomik krizden daha fazla etkilenmeden esenliğe çıkabilmesi için; Gümrük Müsteşarlığı merkez denetim elemanlarınca, sonradan kontrol edilecek gümrük işlemlerinin tarafsız, etkin ve kamu yararına olacak şekilde denetlenmesi çokça önem arz etmektedir!