Yeni TTK'ya göre anonim şirketlerde sermaye azaltımı

Yavuz AKBULAK / SPK Başkanlık Danışmanı

Sermayenin azaltılması, anonim şirketlerin (A.Ş.) bilançolarında yer alan esas sermayenin veya kayıtlı sermayeye sahip AŞ'lerde çıkarılmış sermayenin (satışı yapılmış payları / hisse senetlerini temsil eden sermaye) itibari / nominal değerinin indirilmesi sonucunu doğuran bir hukuki işlemdir. Sermaye azaltımında esasen iki işlem söz konusudur: İlkinde indirilecek sermaye tutarının serbest kılınması, ikincisinde ise indirilen ya da azaltılan sermaye tutarının mevcut pay sahiplerine iade edilmesi veya başkaca bir amaca tahsis edilmesi söz konusudur. Sermaye azaltımı işlemi özel nitelikte bir esas sözleşme değişikliğidir. Diğer esas sözleşme değişikliklerinden ayrıldığı nokta ise, sermaye artırımı, faaliyet konusu, kar dağıtımı, genel kurul (GK), yönetim kurulu (YK) ve işleyişi gibi konulara yönelik esas sözleşme değişikliklerinin temelde pay sahiplerinin hak ve yararlarının korunmasına yönelik olmasına karşın, sermaye azaltımına ilişkin esas sözleşme değişikliğinin münhasıran AŞ alacaklılarının haklarının korunmasına yönelik olmasıdır. Sermaye azaltımı özünde 4 amaç için tesis edilmektedir: İlki, şirketin sermayenin bir bölümüne artık gereksinim duymamasıdır. İkinci amaç, şirketin birikmiş zararlarının yok edilerek, bilanço sıhhatinin sağlanmasıdır. Üçüncü amaç meri 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) madde 329/f.1-b.1 ve 6102 Sayılı Yeni TTK madde 382, 384 ve 386 uyarınca kendi hisse senetlerini iktisap etmenin bir sonucu olarak yapılan sermaye azatlımı olup, bu durumda elde edilen hisse senetleri derhal yok edilir. Sermaye azaltmanın son amacı ise bazı pay sahiplerinin şirketten ayrılmalarını sağlamak için yapılabilir, bu durumda pay bedellerinin geri iadesi söz konusu olmaktadır (ıskat kurumu).

AŞ'lerde esas sermayenin azaltılması konusu, 6102 Sayılı Yeni TTK 473-475'inci maddelerinde (meri 6762 sayılı TTK'da madde 396-398) düzenlenmiştir. Bilindiği üzere, Yeni TTK'nın 332'nci maddesi uyarınca esas sermaye 50.000 TL'den, sermayenin artırılmasında YK'ya tanınmış yetki tavanını gösteren kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka açık olmayan AŞ'lerde başlangıç sermayesi ise 100.000 TL'den aşağı olamaz. Sermaye azaltımıyla, sermaye hiçbir suretle bu tutarlardan aşağı indirilemez. Yeni TTK madde 473'e göre, bir AŞ sermayesini azaltarak, azaltılan kısmın yerine geçmek üzere bedelleri tamamen ödenecek yeni paylar çıkarmıyorsa, GK, esas sözleşmenin gerektiği şekilde değiştirilmesini karara bağlar. GK toplantısına ilişkin çağrı ilanlarında, mektuplarda ve internet sitesi bildiriminde, sermaye azaltılmasına gidilmesinin sebepleri ile azaltmanın amacı ve azaltmanın ne şekilde yapılacağı ayrıntılı bir şekilde ve hesap verme ilkelerine uygun olarak açıklanır. Ayrıca YK bu hususları içeren bir raporu GK'ya sunar, GK tarafından onaylanmış rapor tescil ve ilan edilir. İşlem denetçisinin raporuyla, sermayenin azaltılmasına karşın şirket alacaklılarının haklarını tamamen karşılayacak tutarda aktifin şirkette varlığı belirlenmiş olmadıkça sermayenin azaltılmasına karar verilmez. GK kararı, sermayenin en az %75'ini oluşturan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin olumlu oylarıyla alınır, öngörülen nisaplara ilk toplantıda ulaşılamadığı takdirde izleyen toplantılarda da aynı nisap aranır. Esas sermayenin azaltılması sebebiyle kayıtlara göre doğacak defter karı sadece payların yok edilmesinde kullanılabilir. Diğer yandan, Yeni TTK'ya göre külli halefiyet kuralının gereği edinilen paylar ile bedellerinin tümü ödenmiş olmak koşuluyla ve cebri icradan, bir şirket alacağının tahsili amacına yönelik olarak iktisap edilen (madde 382), ancak şirket için herhangi bir kayba yol açmadan devirleri mümkün olur olmaz ve her halde iktisaplarından itibaren 3 yıl içinde elden çıkarılamayan payların da (madde 384), sermayenin azaltılması yoluyla hemen yok edilmesi gerekmektedir (madde 386).

Öte taraftan, GK esas sermayenin azaltılmasına karar verdiği takdirde, YK, bu kararı şirketin internet sitesine koyduktan başka, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi'nde (TTSG) ve aynı zamanda esas sözleşmede öngörüldüğü şekilde, yedişer gün arayla, 3 kez ilan eder. İlanda alacaklılara, TTSG'deki üçüncü ilandan itibaren 2 ay içinde, alacaklarını bildirerek bunların ödenmesini veya teminat altına alınmasını isteyebilecekleri belirtilir. Şirketçe bilinen alacaklılara ayrıca çağrı mektupları gönderilir. Sermaye, zararlar sonucunda bilançoda oluşan bir açığı kapatmak amacıyla ve bu açıklar oranında azaltılacak olursa, YK tarafından alacaklıları çağırmaktan ve bunların haklarının ödenmesinden veya teminat altına alınmasından vazgeçilebilir. Sermaye, ancak alacaklılara verilen sürenin sona ermesinden ve beyan edilen alacakların ödenmesinden veya teminat altına alınmasından sonra azaltılabilir; aksi halde alacaklılar şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinde sermayenin azaltılması işleminin tescilinin ilan edilmesinden itibaren 2 yıl içinde sermayenin azaltılmasının iptali davası açabilirler. Teminatın yetersizliği durumunda da yargı yolu açıktır. Azaltma kararının uygulanabilmesi için, pay senetleri tutarının, değiştirme veya damgalama yoluyla ya da diğer bir şekilde azaltılmasının gerekli olduğu hallerde bu husus için yapılan ihtara rağmen geri verilmeyen pay senetleri şirketçe iptal edilebilir. Tebliğde şirkete geri verilmeyen senetlerin iptal edilecekleri yazılır. Pay sahiplerinin, değiştirilmek üzere şirkete geri verdikleri pay senetlerinin tutarı, karar gereğince değiştirmeye yetmezse, bu senetler iptal olunarak bunların karşılığında verilmesi gereken yeni senetler satılıp paylarına düşen tutar şirkette saklanır, yazılı koşullara uyulmuş olduğunu gösteren belgeler ibraz edilmedikçe esas sermayenin azaltılmasına dair karar ve sermayenin gerçekten azaltılmış olması olgusu ticaret siciline tescil olunamaz.

Ülkemizde uzun yıllar süren enflasyonist ortam nedeniyle uygulamasına pek tanık olmadığımız sermaye azaltımı işlemlerinin, enflasyon oranlarında yaşanmakta olan ciddi düşüşler ile dezenflasyonist bir ortamın oluşmasıyla ve giderek kalıcılık sağlamasıyla birlikte artış göstermesi beklenebilir. Sermaye azaltımı işlemlerine ilişkin bu eğilim bağlamında, yazımızda, AŞ pay sahipleri ve alacaklıları açısından önemli hukuki sonuçlar doğuran bu işleme dair hukuki süreçle ilgili bilgilere yer verilmeye çalışılmıştır.