Yerel yönetimlerin finansmanında İller Bankası

Yavuz AKBULAK / SPK Başkanlık Danışmanı

Kurtuluş Savaşı'ndan sonra başlatılan kalkınma hamlesi çerçevesinde, şehir ve kasabaların yeniden imarı ve inşasında önemli görev ve sorumluluk üstlenen İller Bankası'nın (Banka) temeli, Atatürk'ün talimatlarıyla, belediyelerin imar faaliyetlerini finans etmek üzere, 11. 06. 1933 tarihli ve 2301 sayılı Kanun'la atılmış ve banka 15 milyon TL sermayeyle "Belediyeler Bankası" adıyla kurulmuştur. Bankanın adı 29. 07. 1944 tarihinde "İller Bankası" olarak değiştirilmiş; 13. 06. 1945 tarihli ve 4759 sayılı Kanun ile banka il özel idareleri, belediyeler ve köyleri de içine alacak biçimde yeniden yapılandırılmıştır.

İller Bankası ile ilgili en son düzenleme, 08. 02. 2011 tarihli ve 27840 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 26. 01. 2011 tarihli ve 6107 sayılı "İller Bankası Anonim Şirketi Hakkında Kanun" ile yapılmıştır: Söz konusu kanun ile bankanın kısa adı "İlbank" olmuştur. Banka, özel hukuk hükümlerine tabi, tüzel kişiliğe sahip, anonim şirket statüsünde bir kalkınma ve yatırım bankası olup,  Bankanın amacı; il özel idareleri, belediyeler ve bağlı kuruluşları ile münhasıran bunların üye oldukları mahalli idare birliklerinin finansman gereksinimini karşılamak, bu idarelerin sınırları içinde yaşayan halkın mahalli müşterek hizmetlerine ilişkin projeler geliştirmek, bu idarelere danışmanlık hizmeti vermek ve teknik mahiyetteki kentsel projeler ile alt ve üstyapı işlerinin yapılmasına yardımcı olmak ve her türlü kalkınma ve yatırım bankacılığı işlevlerini yerine getirmektir. Ortakları il özel idareleri ve belediyeler olan bankanın sermayesi 9 milyar TL olarak belirlenmiş olup; bu sermaye tavanına ulaşıncaya kadar bankanın ödenmiş sermayesine, 02. 07. 2008 tarihli ve 5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun'a göre her ay Maliye Bakanlığı ve İller Bankası tarafından dağıtılacak vergi gelirleri paylarının toplamı üzerinden aylık olarak %2 oranında kesilecek tutarlar ile bankanın vergi ve diğer yasal yükümlülükler düşüldükten sonraki yıllık safi karından %30 oranında ayrılacak pay da eklenir.

Bankanın yetkili organları genel kurul (GK), yönetim kurulu (YK) ve denetim kuruludur (DK). GK; il özel idarelerini temsil etmek üzere, il genel meclisi üyeleri arasından seçilecek 20 kişiden, belediyeleri temsil etmek üzere, belediye başkanları arasından her bir ili temsilen seçilecek birer kişiden, İçişleri, Maliye, Bayındırlık ve İskan bakanlıkları ile Hazine Müsteşarlığı'nı temsil etmek üzere görevlendirilecek birer kişiden oluşur. GK, 6762 ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanun'larına (TTK) ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu'na (BK) tabidir. YK, GK'ya karşı sorumlu karar organı olup, 7 üyeden, DK ise 3 üyeden oluşur. Banka, GK tarafından onanan bilançoya göre ortaya çıkan safi karın %51'ini; il özel idarelerince yerine getirilen, köylerin teknik ve sosyal altyapı hizmetlerinin finansmanı; nüfusu 200.000'in altında olan belediyelerin harita, imar planı, içme suyu, atık su, katı atık, kent bilgi sistemi ve benzeri kentsel altyapı projelerinin finansmanı ile nüfusu 25.000'in altında olan belediyelerin anılan projelerinin ayrıca yapımının finansmanında hibe olarak kullanır. Bankanın; tahvil ihracı, hesapları, gelirleri, kar, kontrollük ve sigorta hizmet gelirlerinin dağıtımı ve diğer hususlar ana sözleşmeyle düzenlenir. Banka, kendi kaynakları dışında finansmanı temin edilmek ve 5411 sayılı BK'ya aykırı olmamak kaydıyla çalışma alanı kapsamında yurt dışında projelendirme ve danışmanlık hizmetleri verebilir, projelerin uygulanması için temin edilen finansmanın kullanılmasına aracılık edebilir. Ayrıca, Banka 10.02.1954 tarihli ve 6245 sayılı Harcırah Kanunu ile belediye ve il özel idarelerine kullandırdığı kredi faiz gelirleri bakımından, 13. 07. 1956 tarihli ve 6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu'na tabi değildir.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu'nun (BDDK) 2011/1 sayılı "Türk Bankacılık Sektörünün Genel Görünümü: Aralık 2010" raporuna göre; bankacılık sektörü aktif toplamı 1.007.6 milyar TL, kredilerin aktif toplamı içindeki payı %52.2, sermaye yeterliliği rasyosu ise %18.9'dur. Aynı rapora göre, kalkınma ve yatırım bankaları (KYB) grubunun Aralık 2010 itibariyle bankacılık sektörü içindeki payı aktif toplamında %3.1 (30.966 milyon TL), kredilerde %3 (16.010 milyon TL) olup, grubun sermaye yeterliliği rasyosu ise %58,65'dir. İlbank'ın 30. 09. 2010 tarihli sınırlı bağımsız denetimden geçmiş konsolide olmayan bilançosuna göre aktif toplamı 9.192 milyon TL (KYB grubundaki payı %30), kredileri 6.424 milyon TL (KYB grubundaki payı %42), öz kaynakları 6.798 milyon TL ve sermaye yeterliliği rasyosu %70.08'dir.

Sonuç olarak, halen 3.216 belediye, 81 il özel idaresi ve 15 su ve kanalizasyon idaresi olmak üzere toplam 3.314 yerel yönetime hizmet vermekte olan ve yeni düzenlemeyle hukuki açıdan daha da güçlendirilen İlbank, ülkemizde mahalli idarelerce yürütülmekte olan kamu altyapı yatırımlarının finansmanı konusunda önemli bir açığı kapatmakta olup, yurdumuzun henüz doyum noktasından uzakta olan altyapı gereksinimleri göz önüne alındığında, bu alandaki rolünü gelecekte de sürdürecektir.

1) 6107 sayılı "İller Bankası Anonim Şirketi Hakkında Kanun" ile 4759 sayılı İller Bankası Kanunu ve 08.12.1987 tarihli ve 298 sayılı KHK yürürlükten kaldırılmıştır.

2) Kalkınma ve yatırım bankası; 5411 sayılı BK'ya göre mevduat veya katılım fonu kabul etme dışında; kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren ve/veya özel kanunlarla kendilerine verilen görevleri yerine getiren kuruluşlar (Örneğin; İlbank) ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye'deki şubelerini ifade eder. Ülkemizde Aralık 2010 itibariyle 32'si mevduat bankası (kamu sermayeli 3, özel sermayeli 11, TMSF bünyesinde 1 ve yabancı sermayeli 17), 13'ü kalkınma ve yatırım bankası (kamu sermayeli 3: İlbank, Türk Eximbank ve Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., özel sermayeli 6 ve yabancı sermayeli 4) olmak üzere toplam 45 adet banka faaliyet göstermektedir.